Saga - 1998, Blaðsíða 285

RITFREGNIR
283
Helgi Guðmundsson: UM HAF INNAN. VESTRÆN-
IR MENN OG ÍSLENZK MENNING Á MIÐÖLDUM.
Háskólaútgáfan. Reykjavík 1997. 413 bls. Skrár og kort.
í þessu mikla ritverki leggur Helgi Guðmundsson til atlögu við gamalt
ágreiningsmál í íslenskum fræðum, keltnesk áhrif á norræna menningu.
Bókin skiptist í tíu kafla. í þeim fyrsta er gerð grein fyrir þjóðunum er
Byggðu Bretlandseyjar á því tímabili sem fjallað er um, því næst er gerð
grein fyrir byggð norrænna manna þar um slóðir, landfræðilegri þekk-
ingu þeirra og siglingum. Þetta er prýðisgott yfirlit en hefði getað orðið
enn betra ef með hefðu fylgt kort sem sýndu í stórum dráttum tungu-
málasvæðin á Bretlandseyjum og sókn norrænna manna inn á eyjarnar.
Rétt er að vekja athygli á skemmtilegri úttekt á norrænum örnefnum á
Bretlandseyjum (bls. 11-15).
Það setur óneitanlega léttan blæ á bókina hve höfundur er óhræddur
við að skella fram dálítið hæpnum tilgátum, lesendum til skemmtunar.
Gott dæmi um þetta er kenningin um hvernig Þorlákur helgi greiddi fyr-
lr skólavist sína (bls. 61). Mættu harðlífismenn í fræðunum taka Helga sér
«1 fyrirmyndar hvað þetta varðar.
Því næst snýr Helgi sér að pöpum, vestrænni kristni, gelískum tökuorð-
um í norrænum málum og örnefnum af keltneskum uppruna. Kaflinn um
Papa er mjög athyglisverður og rök Helga fyrir því að heimildir Ara um
Papa séu komnar úr riti Dicuils eru um margt sannfærandi. Ef á þau er
fallist er fátt til ráða fyrir íslenska papavini annað en að leita uppi rústir
af bústöðum þeirra og þá er eins gott að bretta upp ermarnar. Kaflinn um
gelfsku tökuorðin er afar fróðlegur enda er Helgi þar í essinu sínu og nýt-
Ur þekkingar sinnar á gelísku. Yfirleitt er þó framsetning með þeim hætti
að áhugamenn án sérþekkingar á efninu eiga að geta lesið kaflann sér til
anægju þó á nokkrum stöðum sé gert ráð fyrir mikilli málfræðiþekkingu
lesandans.
Langviðamesti kafli ritsins fjallar um Orkneyinga sögu. Höfundur fær-
lr sterk rök fyrir því að Páll Jónsson og Bjarni Kolbeinsson séu höfundar
r>tsins en það er þó ekki aðalefni kaflans því Helgi hefur lagt mikla vinnu
i að greina heimildir sögunnar og bregður á skemmtilegan hátt ljósi á
vinnubrögð miðaldarithöfunda og hversu ólík þau eru því sem við eigum
að venjast. Til dæmis sýnir hann hvernig þeir hika ekki við skreyta sögu-
Persónur með persónu- og útlitslýsingum samtímamanna sinna og ljá í
sumum tilfellum eldri og lítt kunnum persónum nöfn sem þekkt eru úr
Sí>mtíð þeirra. Undirrituðum fannst þó höfundur fulldjarfur við að hafna
uiunnlegri geymd en það virðist mikil tíska hjá fræðimönnum um þessar
’Uundir. Varla hafa öll þau kvæði sem ort voru um afrek Orkneyjajarla á
10. og U. öld verið týnd þegar Páll og Bjarni skráðu sögu þeirra?