Saga - 1999, Síða 239

RITFREGNIR
237
kannski var ekki efst í huga sagnaritaranna og hefur heldur ekki verið
talin með í hefðbundnum bókmennta- og sagnfræðiritum gegnum ald-
irnar. Kvennasögurannsókn er róttæk að því leyti að hún krefst annars-
konar heimildarýni og túlkunar. Það er einfaldlega ekki til neinn hlut-
laus vitnisburður um stöðu karla og kvenna, ekki fremur en um önnur
fyrirbæri úr fortíð. Slíkrar áminningar ætti ekki að vera þörf, en í tengsl-
um við samþættingu kvennasögu og annarrar sögu er þörf á að brýna
raustina gegn íhaldsömum öflum sem ómeðvitað standa vörð um
gamla söguskoðun. Mælikvarðinn er ekki hlutlaus, heldur hlýtur að
tengjast bæði rannsóknarspurningum og túlkunaraðferð og rökum
fræðimannsins.
Niðurstaða slíkra rannsókna, sem og allra annarra sem byggja á end-
urmati á hefðbundnum gildum, verður síðan ekki samþætt öðrum rann-
sóknarniðurstöðum án gagngerrar aðferðafræðilegrar umræðu. Slík
umræða þarf að byggjast á gagnkvæmu tilliti þar sem eldri hefðir verða
ekki notaðar sem mælikvarði á endurmatið. Að baki rannsóknum á
borð við þær bækur sem Jenny Jochens hefur skrifað liggur meiri vinna
en nokkur getur gert sér grein fyrir, sem ekki hefur fengist við kvenna-
sögu þessa tímabils.
En eins og höfundur sjálfur bendir réttilega á hefur verkið ekki verið
vandalaust. Hér vil ég nefna nokkur atriði sem betur hefðu mátt fara í
kVomen in Old Norse Society.
I fyrsta lagi virðist skortur á markvissari rannsóknarspurningum vera
astæða þess að ekki eru alltaf ljós rökin fyrir því hvenær upplýsingar
ur einni og sömu heimild geti bæði verið vitnisburður um heiðni og
kristni. Þetta á sérstaklega við um íslendingasögurnar (dæmi bls. 52
°g bls. 62). Einnig er hæpið að lýsa endurreisn 13. aldar á íslandi sem
afturhvarfi til germanskrar menningar (bls. 3). Þó að ég skilji mætavel
iilganginn með að kynna konur frá mismunandi tímaskeiðum í inn-
gangskaflanum, þá sakna ég hugleiðinga um hvort þær séu ekki sam-
uefnarar í svo mörgu einmitt af því að frásagnirnar af þeim eru e.t.v.
afurð sama sagnaritara. Þannig er ekki nægilega ljóst hvort höfundur
°skar að skýra sögutímann eða frásagnartímann. Á köflum leiðir þessi
umfjöllun til þess að lesandinn verður svolítið tímavilltur.
I öðru lagi er Grágás ekki vitnisburður um heiðið réttarfar, sérstak-
*ega ekki hjúskaparréttur Grágásar. Réttara væri hér að tala um verald-
'egan rétt í stað heiðins. Samanburður á Grágás og eldri lögum evrópsk-
Ufu, og þá sérílagi kanónískum rétti, sýnir ljóslega hvernig Grágás-
arákvæðin eru einmitt fullkomlega í takt við þróun hjúskaparréttar
a uieginlandi Evrópu. Sem dæmi má nefna að ákvæðið um að brúð-
aup skuli ekki halda á helgum dögum var víða í hávegum haft einmitt
Snemma á 12. öld. íslensk lög virðast hafa þróast í mjög nánum tengsl-
um við það sem var að gerast í páfagarði, eins og kunnugt er. Ákvæðin