Saga - 1999, Page 240

238
RITFREGNIR
frá þinginu 1215 eru komin inn í Grágás tveimur árum seinna, eða 1217,
sem nýmæli um breytingar á skyldleikahjónabandi.
í þriðja lagi er íslenskt samfélag varla neitt hreinræktað germanskt
svæði. Afskaplega mikil áhrif frá almennum hugmyndastraumum sam-
tímans blönduðust í ritheimildum. Höfundur notar hugmyndina um
„Blöndu", í merkingunni bæði jökulá og bergvatnsá, sem tákn um þá
kristnu og heiðnu strauma sem léku um samfélagið. Þessu tákni beitir
hún þó ekki alltaf markvisst við greiningu og því er á stundum erfitt
að átta sig á, á hvaða forsendum greint er á milli hins heiðna og hins
kristna. í öðrum kafla er fjallað um áhrif kirkjunnar á hjúskaparréttinn
og samlíf kynjanna. Þróun hjónabandsmála hefði þurft að segja í nánari
tengslum við þá almennu þróun sem átti sér stað innan kirkjulegs hjú-
skaparréttar á miðöldum, bæði fjær og nær. Sé það gert verður sér-
staða Islands fljótt minni. Ef trúa á hugmyndum um að Islendingar hafi
hegðað sér verr en almennt tíðkaðist í siðgæðismálum þarf að færa
rök fyrir því með samanburðarrannsóknum. Til eru t.d. kvartanir uffl
slæma hegðun fólks á Irlandi frá svipuðum tíma og erkibiskupar í
Niðarósi voru að kvarta yfir búfjárlífi íslenskra höfðingja. Þá þykir
mér helst skorta hér á að hin kristna hjúskaparhugmynd sé skoðuð i
meiri tengslum við hvernig hún þróaðist í nánu samræmi við völd leik-
manna. Kaþólska miðaldakirkjan var sveigjanleg stofnun og í mótun.
Nægir að benda á undanþágur og leyfisveitingar páfa frá 15. öld sem
dæmi um hvernig hægt var að fá undanþágu frá kirkjuréttinum.
011 hugmyndin um heiðna hjúskaparlöggjöf þykir mér undarleg
(sjá t.d. bls. 31). Ég kem hvergi auga á heiðni í trúarbragðalegu sam-
hengi og hef sjálf alltaf valið að ræða þar fremur um veraldlegan fjöl-
skyldusamning. Hjónabandið á Islandi, sem og í mörgum öðrum sam-
bærilegum landbúnaðarhéruðum í Evrópu, var kaupmáli út allar mið-
aldir og jafnvel mun lengur. Þessi kaupmáli var til líka löngu eftir að hin
heilaga hlið hjúskaparsamningsins fékk staðfestingu bæði opinberlega
sem og í hugum manna. Því er ekki hægt að nota hinn efnahagslega
kaupmála sem mælikvarða á lítil kristin áhrif. Áherslan í Sturlungu er
pólitísk og kaup höfðingja um hjónabönd snúast oftast um málamiðlun.
Islenskar miðaldaheimildir eru yfirfullar af upplýsingum um þennan
veraldlega samning sem kaupmálinn var.
Kostir rannsókna Jenny Jochens eru þó langtum fleiri og meiri en gall'
arnir. Hún færir rök fyrir samfellu í sögu kynjanna og skýrir að hluta til
orsök þessa. Miðaldaheimildirnar eru að mestu ritaðar af kristnum höf-
undum, en þeir voru að lýsa bæði hinum forna heiðna heimi sem og
samtíð sinni, hinu kristna miðaldasamfélagi. Eins og Jenny Jochens seg-
ir sjálf í niðurstöðukafla Women in Old Norse Socichj (bls. 162), er það
vandasamt verk að aðgreina gamalt frá nýju og kveða upp úr um hvað
breytist ekki. Sérstaklega þar sem sumar af hinum kristnu hugmyndutn