Saga - 1999, Síða 257

RITFREGNIR
255
áhersla lögð á að rekja framfarahugmyndir iðnaðarstofnananna og ræt-
ur þeirra í eldri hugmyndum. Sjónarmið höfundar er að í sjálfu sér hafi
fátt nýtt komið fram í áætlunum félagsins, þær hafi verið nátengdar
hugmyndum manna eins og Vísa-Gísla, Vídalínanna, Bechers og Vagels á
17. öld og fyrri hluta 18. aldar. Hann tengir rit þeirra við kaupskapar-
stefnuna sem m.a. hafi lagt áherslu á mikilvægi iðnaðar, verslunar og
þéttbýlis. Nýmælið um 1750 að ráðist var í framkvæmdir undir merkjum
Innréttinganna rekur hann hins vegar ekki til kaupskaparstefnunnar,
heldur hafi viðhorfsbreyting með auknum áhrifum upplýsingarinnar í
Danmörku vegið þar þyngst. Þá á hann sérstaklega við kameralisma og
búauðgisstefnu, sem hann telur til upplýsingarinnar.
í bókinni rekst sjónarmiðið með áherslu á gamlar rætur hugmyndanna
á þá áherslu sem lögð er á að Innréttingarnar hafi markað þáttaskil og
vísað veginn fram á við. Ritstjóri bókarinnar vill t.d. í formálsorðum
ganga svo langt að telja Innréttingarnar marka upphaf nútíma á Islandi.
Höfundur kveður ekki svo sterkt að orði, en leggur þó áherslu á að starf-
semi Innréttinganna hafi verið ein veigamesta nýjungin í atvinnumálum
frá upphafi íslandsbyggðar.
Umfjöllunin um þessar hugmyndastefnur er á mjög almennum nótum
°g erfitt að meta að hve miklu leyti þær endurspegla hugmyndir 18.
aldar manna um atvinnumál. Þessi umræða tengist í raun líka því hvern-
ig best megi lýsa hagstjórnarstefnu konungs á seinni hluta aldarinnar
þegar iðnaðarstofnunum var hrundið í framkvæmd. Frumrannsóknir
skortir enn mjög á hagrænni hugsun 18. aldar á íslandi og í hvaða sam-
hengi hún var við yfirstjórn danska konungsríkisins.
Helst skiptir máli hvernig litið er á Innréttingarnar með hliðsjón af
þessu þegar reynt er að meta áhrif þeirra á samfélagið í stærra samhengi
°g hvernig skýringa er leitað. Var verið að aðlaga iðnaðarvinnslu að
dkjandi samfélagsskipan eða var verið að reyna að bylta atvinnuháttum
í grundvallaratriðum? Þar greinir mig á við Lýð, því ég tel fremur að
Innréttingarnar séu vitnisburður um aðferðir og hugmyndir 17. aldar
en vísbending um það sem átti eftir að koma með iðnvæðingu seinni
líma. Það dregur þó ekki úr þeim áhrifum til breytinga sem iðnaðar-
stofnanirnar hafa hugsanlega haft bæði á einstakar atvinnugreinar og
byggðaþróun.
Upphaf og tildrög Innréttinganna hefur verið vinsælt umfjöllunarefni
1 fyrri ritum um starfsemi þeirra og hefur undirrituð verið meðal þeirra
sem lagt hafa lóð á þær vogarskálar. Nefni ég það hér þar sem ég er
ekki sammála því sem Lýður heldur fram sums staðar í bókinni að vef-
Srtúðjan á Leirá hafi staðið utan Innréttinganna í fyrstu og fyrst verið sam-
e'nuð þeim nokkrum árum síðar (sjá m.a. bls. 34, 64, 82). Vil ég fremur
líta svo á að styrkur sá sem Magnúsi Gíslasyni tókst að fá í konungsgarði
með fulltingi amtmanns 1750 til reksturs vefsmiðju hafi m.a. stuðlað