Saga - 1999, Qupperneq 285

RITFREGNIR
283
um íslenska verkalýðssögu þótt saga iðnaðarmannafélaga sé öllu styttri
en samsvarandi hreyfinga á meginlandi Evrópu. Þræði íslenskrar verka-
lýðshreyfingar má rekja til samtaka iðnaðarmanna og sjómanna síðustu
tvo áratugi 19. aldar. Frumskilyrði verkalýðssamtaka er þéttbýli, bæja-
myndun, einhvers konar iðnþróun og félagsleg verkaskipting. Öll þessi
skilyrði voru til staðar í Reykjavík árið 1893 þegar fyrstu lögin um iðn-
fræðslu voru sett.
Þótt saga iðnaðarmannafélaga og iðnsveina hafi fengið sinn verðuga
sess í íslenskri verkalýðssögu gegnir öðru máli um sögu iðnnema. Lengst
af hefur saga þeirra verið umlukin hálfgerðu baktjaldarökkri. Voru iðn-
sveinar námsmennn eða launþegar? Eftir lestur bókar Helga Guðmunds-
sonar þarf enginn að velkjast í vafa um svarið. Jafnframt skilur maður ögn
betur hvers vegna skipulögð iðnnemahreyfing átti svo erfitt uppdráttar í
áratugi.
Greinilegt er að á bak við þessa bók liggur mikil vinna og metnaður
bæði af hálfu höfundar og forlags. Leitast er við að segja sögu iðnfræðslu
frá upphafi prentlistar á íslandi á 16. öld til ársins 1998, numið er staðar
við 1, rnaí ávarp Iðnnemasambands íslands 1998. Bókin skiptist í fimm
meginkafla og fjölda undirkafla. Heiti meginkaflanna segir nokkuð til um
uppbyggingu verksins: 1. „... að menn hætta að bauka hver í sínu horni .
2. Ný öld er gengin í garð. 3. Með framtíðina að vopni. 4. Sagan skráð
með aðstoð Iðnnemans. 5. Hreyfing iðnnema í 100 ár. Hver meginkafli
befst á atriðisorðum eða markorðum úr kaflanum og lýkur á heimilda-
skrá. Víða eru heimildir birtar beint og fjöldi mynda og myndatexta gefa
verkinu aukið gildi. Aftast eru skrár um heimildir, prentaðar og óprent-
aðar.
Gildi ljósmynda sem sögulegra heimilda er ótvírætt. Hins vegar gildir
um þær líkt og aðrar heimildir sem sagnfræðingar nýta sér, að notagildi
þeirra er misjafnt. Myndir geta sagt ranga sögu, viljandi eða óviljandi.
Þær geta verið falsaðar og linsunni beint að einu atriði fremur en öðru og
þeir sem á myndinni eru geta hafa sett upp einhvers konar „Pótemkin-
tjöld" í tilefni dagsins. Hið síðasttalda gildir tæpast um augnabliksmynd-
*r af vinnustöðum. Slíkar myndir segja oft meira og Ijósar frá en hægt er
að gera í löngum texta. Þær geta sýnt handbragð, vélar, vinnuaðstöðu,
vinnuklæðnað svo eitthvað sé nefnt. Gildi þessarar bókar felst ekki síst í
hinum fjölmörgu myndum sem prýða hana. Myndatextar eru yfirleitt
ágætir en höfundur hefði að ósekju mátt leggja sig betur fram en hann
virðist hafa gert við að leita uppi nöfn þess vinnandi fólks sem birtist les-
eudum. Við myndir af stjórnum og frammámönnum er það að sjálfsögðu
8ert, en nær aldrei þegar mynd er tekin á vinnustað, þar birtast vinnu-
klæddir nafnleysingjar.
Höfúndur er sjálfur úr röðum iðnaðarmanna og var á sínum tíma for-
ysturnaður Iðnnemasambands íslands og sá fyrsti úr röðum þess til að