Saga - 1999, Blaðsíða 289

RITFREGNIR
287
mestu við þau fyrirheit sem gefin eru í inngangi - það var svo sem
vænta mátti að auðvelt yrði t.d. að færa rök að því að túlkun íslendinga
sagna á 20. öld hefði breyst eða sýna fram á að höfundurinn hefði flust
til öndvegis í menningarumræðu hérlendis líkt og annars staðar á Vest-
urlöndum. En hitt er meira um vert að bókin er þarft umhugsunarefni
jafnt þeim sem enn trúa á „hlutlægni" vísinda og fræða sem og hinum
tr áhuga hafa á hvernig merking verður til, hvernig hún er gerð að „við-
teknum sannindum" eða velt úr sessi þeirra. Sérstaklega skal nefnt að
ýmsir þeirra sem fjallað hafa um miðaldabókmenntir síðustu áratugi,
munu án efa fagna bókinni af því að hún tekur á ýmsu því sem fremur
hefur brunnið á þeim en öðrum: Hinni seiglífu, rómantísku túlkun,
sjálfsmynd samofinni ímynd hetju eða höfundar og trúnni á hugsanlega
heima miðaldabókmennta sem Raunheiminn - með stórum staf og
greini.
En hvað má þá frekast að bókinni finna? Jafnt í heiti hennar sem inn-
gangi er lögð áhersla á að hún sé „brot" úr menningarsögu og gefi „ein-
faldaða mynd af flóknum og illskiljanlegum veruleika' (bls. 13). Sér-
hver menningarsaga miðlar auðvitað aðeins brotum hversu rækilega
sem hún er njörvuð í formgerð heilsteyptrar sögu. Það er því oftast val
brotanna og tenging og þær ályktanir sem af hvorutveggja eru dregnar
sem menn deila um þegar þeir takast á um einstök söguleg verk. En
einn af veikleikum Hetjunnar og höfundarins er sá, að brotin sem valin
eru, segja ekki alltaf nóg. Sá lesandi sem þettar ritar saknaði þess að
minnsta kosti að viðfangsefni bókarinnar og tákngildi ýmissa fyrirbæra,
Sem um er rætt í henni, skyldu ekki sett í skýrara þjóðfélagslegt sam-
hengi og tengd nánar fyrirbærum eins og vinnu, hagkerfi og markaði -
°g ólíkri afstöðu manna til þeirra. Að hve miklu leyti ráðast t.d.
hugmyndir um „höfundinn" og „hetjuna" af beinhörðu verðgildi
þeirra/verka þeirra á markaðinum? Hvaða áhrif hefur það á skoðanir
manna á einstökum höfundum og á hugarheim höfundanna sjálfra ef
þeir öðlast auð og frægð á erlendri grund? Hver eru í sem stystu máli
fengslin milli sjálfsmyndar og markaðslögmála? Það eru spurningar
af þessu tagi sem skortir og þá um leið umfjöllun um skrif þar sem við
þær er glímt, t.d. um bók Aldos Keels (Innovation und Restauration,
1981) en þar er vikið að breyttri stöðu Halldórs Laxness eftir að hann
^r Nóbelsverðlaunin og settar fram afdráttarlausar skoðanir sem
þarft er að ræða, vega og meta.
Hér skal einnig nefnt að í umfjöllun bókarinnar um hver eigi yfir-
•’áðaréttinn yfir höfundinum „og þar með ... þjóðinni (bls. 194) er of
óljóst hverjir takast á og hvað vakir fyrir þeim. Ef fréttir berast af valda-
^aráttu tiltekinna hópa, fýsir menn oftast að vita allnákvæmlega hvern-
‘8 hóparnir eru samsettir og til hvers þeir hyggjast nota völdin. Þá
naegir t.d. ekki að talað sé um „vinstri sinnaða menntamenn" (Kristinn