Saga - 1999, Qupperneq 293

RITFREGNIR
291
Eins og höfundur bendir á í formála skarast efni þessa verks að nokkru
við styrjaldarsöguna og Burkert kemur töluvert mikið við sögu í Stríðifyr-
ir ströndum. Þannig hefur höfundur við ritun þessarar bókar nýtt sér með
einum eða öðrum hætti mikið af þeirri rannsóknarvinnu sem hann hefur
fengist við í meira en aldarfjórðung. Þór Whitehead er þekktur fyrir mikla
°g nákvæma heimildavinnu og hér er allt á sömu bókina lært og áður í
þeim efnum. Stuðst er við aragrúa heimilda úr fjölmörgum skjalasöfnum,
bæði innan lands og utan, og rit af ýmsum toga. Ekki má heldur gleyma
viðtölum við einstaklinga og þátttakendur í þeirri sögu sem hér er rakin.
Þau eru ófá, það elsta frá því snemma á 8. áratugnum, það nýjasta frá ár-
inu 1998.
Meginviðfangsefni bókarinnar í fræðilegu tilliti er viðleitni þýskra
stjórnvalda til að ná ítökum á íslandi. Hversu mikil og markviss var sú
viðleitni? Höfundur segir að seilingar Himmlers til íslands um og upp úr
miðjum fjórða áratugnum bendi til þess að þá þegar hafi hann gælt við
þá hugmynd „að Þjóðverjar gætu náð taki á íslandi og jafnvel innlimað
Island", hann hafi líkt og síðar séð „ísland fyrir sér sem útvirki og orku-
End Þriðja ríkisins í vestri" (bls. 55). Höfundur hefur þó allan vara á.
Hann segir til dæmis að Himmler kunni að hafa verið „óráðinn í því,
hvort eða hvernig hann ætti að seilast hingað." Sem fyrr er þó niðurstað-
an sú að SS-foringinn hafi haft í hyggju að „færa sér í nyt menningararf
°g kyngöfgi íslendinga" og seilast „til áhrifa í landinu eftir löglegum og
ólöglegum leiðum" (bls. 93).
Þór Whitehead verður seint sakaður um glannalegar ályktanir. Sú
spurning vaknar hins vegar við lestur bókarinnar hvort frásögnin gefi
ekki í skyn að meiri alvara hafi legið að baki íslandsævintýrinu en var í
raun. Að minnsta kosti verður ekki séð að hann hafi fylgt markvissri og
heildstæðri stefnu gangnvart Íslandi. Himmler var ólíkindatól og að hætti
skoðanabræðra sinna uppfullur af hugmyndum um yfirburði hins nor-
r®na kynstofns. Eins og lesa má um í þriðja kafla bókarinnar var hann
líka veikur fyrir alls kyns gervivísindum í „germönskum" anda. Áhuga
hans á íslandi verður fyrst og fremst að skoða í því ljósi. Samstarf
Himmlers við Burkert, íslandsleiðangurinn 1936 og gælur hans við örfáa
rslenska námsmenn í Þýskalandi nægja varla til að sýna fram á markvissa
viðleitni hans til að ná áhrifum á íslandi. Að minnsta kosti má draga það
1 efa. Var ísland á þessum árum nokkurn tíma ofarlega í huga Himmlers í
samanburði við önnur áhugamál hans og framtíðaráform? Til viðbótar
þessu þá var ágreiningur Burkerts og Timmermanns, ræðismanns Þjóð-
verja hér á landi, ásamt öðru til marks um að ekki var um samræmda
stefnu þýskara valdhafa gagnvart íslandi að ræða. Það er reyndar í sam-
f*mi við þá mynd sem á síðari árum hefur komið æ skýrar í ljós að í
yskalandi nasismans, sem oft virkaði svo einhuga, var hver höndin upp
a móti annarri innan valdastofnana flokksins og ríkisins. í lokaorðum