Saga - 1999, Qupperneq 297

RITFREGNIR
295
Guðmundur Kristinsson: STYRJALDARÁRIN Á SUÐ-
URLANDI. Árnesútgáfan. Selfossi 1998. 317 bls. Skrár.
Fyrir síðustu jól var gefin út bók um heimstyrjaldarárin á Suðurlandi.
Höfundur þessarar bókar er Guðmundur Kristinsson fyrrv. bankagjald-
keri á Selfossi. Hann hefur fyrr ritað bækur sögulegs eðlis, m.a. tvö bindi
af Sögu Selfoss, Staðarsmiö, ævisögu föður síns Kristins Vigfússonar, auk
fjölda greina um margvísleg efni í héraðsblöð og önnur rit. Mörg undan-
farin ár hefur Guðmundur varið frístundum sínum til rannsókna á sögu
síns nánasta umhverfis.
Þann 10. maí 1940 var haldið uppboð á búi sýslumannshjónanna í Kald-
aðarnesi sem bæði voru látin. Uppboðinu stýrði hreppstjóri Sandvíkur-
hrepps og var allnokkur hópur fólks á hlaðinu sem bauð í uppboðsgrip-
ina. Þá kom þar að hópferðabíll frá Steindóri með breskum hermönnum.
Varð hermönnunum nokkuð bilt við þegar þeir sáu þennan mannsöfnuð
en fljótlega tókst að róa þá. Þeir spurðu þá um flugvöll sem þeim hafði
verið sagt að væri þarna. Þeim var bent á engjarnar fyrir vestan Kaldað-
arnesbæinn. Þeim þótti ótrúlegt að þetta væri flugvöllur en áratuginn á
undan höfðu flugvélar lent á Kaldaðarnesengjum og Kaldaðarnes því
komist á landakort sem flugvöllur. En síðan fóru hermennirnir að koma
sér fyrir og þegar mest var voru hermenn, bæði úr landher og flugher,
yfir 2000, auk hermanna á Selfossi, og víðsvegar annars staðar um Suður-
land.
Segja má að íslenskt þjóðfélag hafi orðið fyrir stökkbreytingu. Ein-
angrun landsins var rofin og hingað komnir erlendir hermenn sem áttu
að verja landið gegn óvinaþjóð. Jafnframt varð ljóst að ísland var ekki af-
skekkt eyja í norðri. Eyjan var hernaðarlega mikilvæg.
Styrjaldarárin á Suðurlandi fjallar um hernám og hernaðarumsvif á Suð-
urlandi á árunum 1940 til 1945. Hún segir frá herstöðvum bandamanna á
ýmsum stöðum frá Hellisheiði til Hornafjarðar. Sagt er frá hernaðarflug-
inu frá Kaldaðarnesi og umsvifum hersins þar, á Selfossi og á 39 öðrum
stöðum á Suðurlandi þar sem settar voru upp herbúðir og varðstöðvar.
Sagt er frá lífi hermannanna, samskiptum við heimamenn, atburðum og
örlögum þeirra eftir að þeir hurfu brott af landinu.
I formálsorðum bendir höfundur á að mikið hafi verið ritað í bækur
og blöð um dvöl erlendra hermanna á íslandi en þó hafi „ekkert samfellt
verið ritað um hernaðarumsvif þeirra á Suðurlandi." Fyrsti kaflinn að for-
mála loknum fjallar um aðdraganda hersetunnar. Næstu köflum er síðan
skipt niður eftir einstökum svæðum Suðurlands og er fyrst tekið fyrir her-
námið í Ölfusi og Selvogi. Næst kemur stór kafli, 59 síður, sem helgaður
er herflugvellinum í Kaldaðarnesi. Er slíkt eðlilegt enda var meginþungi
hersetunnar á Suðurlandi í Kaldaðarnesi þótt endir dvalar setuliðsins þar
yrði með skyndilegum hætti sökum náttúruhamfara. Svo er fjallað um