Saga - 1999, Side 320

318
RITFREGNIR
Þrátt fyrir að ísland falli ekki innan landfræðilegs rannsóknarsvæðis
Pedersens verður þó ekki hjá því komist að ýmsa þætti sem það snerta
beri á góma. Hér ber helst að nefna umfjöllun Pedersens um Þorkel Fjeld-
sted og hugmyndir hans um breytingar á stjórnsýsluháttum á Borgund-
arhólmi en einnig nefnir hann nokkra embættismenn sem um tíma voru
amtmenn á Islandi. Flestir þeir sem gegndu starfi amtmanns á Islandi
voru skamman tíma í starfi og gerðu á þeim tíma sitt besta til að komast
í annað betra starf ytra. Við rannsóknir sínar á félagslegum bakgrunni
amtmannanna hefur Petersen fyrir sið að rekja embættisferil amtmanna í
nokkrum ömtum. Þar kemst Pedersen ekki hjá því að nefna nokkra af
þeim sem gegndu embætti á Islandi og það verður að segjast eins og er að
sú umfjöllun er langt frá því að vera villulaus. Sem dæmi um þetta má
nefna umfjöllun hans um stiftamtmanninn yfir Fjóni/amtmanninn í
Oðinsvéum. Pedersen segir að Johan Castenschiold hafi orðið amtmaður
á íslandi árið 1818 og snúið heim 1822 (bls. 361). Hið rétta er að
Castenschiold fékk embætti amtmanns á íslandi 1810, sat um tíma í
bráðabirgðastjórn stiftamtsins, varð stiftamtmaður 1813, hélt frá Islandi
1817 „leiður á öllu sem íslenskt var og allt Island leitt á honum" og lét
formlega af embætti 1819. Eftirmaður Castenschiolds í embætti á Fjóni
var enginn annar en Carl Emil Bardenfleth. Pedersen gerir nákvæma
grein fyrir embættisferli hans að því undanskildu að hann gleymir því að
Bardenfleth var amtmaður og stiftamtmaður á íslandi 1837-41. Það sem
gerir þetta enn athyglisverðara er að heimildin sem Pedersen byggir á er
verk J. Blochs, Stiftamtmænd og amtmænd i kongeriget Danmark og lsland
1660-1848 (Kbh., 1895) og þar er farið alveg rétt með alla ofangreinda at-
burði.
Annað atriði er vert að gagnrýna við vinnubrögð Pedersens og það er
tilgangur rannsóknarinnar og afmörkun. Það er vissulega góðra gjalda
vert að rannsaka amtmenn á tímum einveldisins og reyna þannig að gefa
lesandanum einhverja mynd af stjórnsýslukerfi þess tíma. En rannsóknin
og þær niðurstöður sem Pedersen kemst að hefðu vafalaust orðið áhrifa-
meiri ef hann hefði reynt að setja þær í stærra samhengi. Þrátt fyrir að
Danakonungur hafi á þessum tíma verið einráðari en flestir aðrir valda-
menn í Evrópu þá þróaðist danska stjórnsýslukerfið alls ekki sem ein-
angrað fyrirbæri. Niðurstöður Pedersens koma mér því fremur lítið a
óvart. Hann sýnir fram á að amtmennirnir voru sá máttarstólpi sem mið-
stjórnarvaldið treysti á til að koma á framfæri óskum sínum og lagaboð-
um. Þeir voru miðpunktur stjórnkerfisins og gátu ef þeir vildu haft áhrif
á gang ákvarðanatöku. Þrátt fyrir fróm fyrirheit stjórnvalda héldust þessi
embætti í höndum aðalsins fram undir lok 18. aldar. Þá fer borgarastéttin
að láta til sín taka á sama tíma og hlutur löglærðra amtmanna eykst og
aukins skrifræðis fer að gæta innan stjórnkerfisins. Hér hefði hjálpað mik-
ið ef Pedersen hefði reynt að tengja stjórnsýslubreytingar í Danmörku við