Morgunblaðið - 28.11.2009, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. NÓVEMBER 2009
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Æði-bunu-gang-
urinn í tengslum
við aðlögunarvið-
ræður að Evrópu-
sambandinu var
dapurlegur í upphafi og dapr-
ast enn. Nú þegar Ísland þarf
á öllu sínu að halda vilji þjóð-
in halda sínu er stór hluti
stjórnkerfisins bundinn við
draumóra annars stjórnar-
flokksins. Við tímaeyðsluna
bætist mikil sóun fjármuna og
má þjóðin við hvorugum miss-
inum.
Utanríkisráðherrann var á
Spáni og var eins og vant er
ánægður með sína fundi.
Sagðist hann hafa rætt við
spánska ráðamenn um þær
áherslur sem Ísland hefði
fram að færa í sjávarútvegs-
málum í þeim aðlögunarvið-
ræðum sem framundan væru.
Þetta kom íslenskum áheyr-
endum spánskt fyrir sjónir,
því þeim hefur enn ekki verið
trúað fyrir í neinu hvaða
áherslur íslenska ríkis-
stjórnin eða löggjafar-
samkoman hefur gagnvart
Evrópusambandinu í þeim
efnum. Það auðveldaði þó
verulega leit manna að gagn-
legum svörum að svo vel vildi
til að sjávarútvegsráðherrann
sjálfur, Jón Bjarnason, var
staddur á Spáni á sama tíma.
Hann hélt þar fróðlegar ræð-
ur um viðhorfin gagnvart
sjávarútveginum og sagði að
óbilandi trú sín væri að hags-
munum sjávarútvegsins og
Íslands væri best
borgið með því að
landið stæði utan
við Evrópusam-
bandið. Nauðsyn-
legt virðist að þeir
ráðherrarnir sam-
ræmi áherslur sínar í framtíð-
inni þótt það kunni að vera
flókið verkefni, þar sem nokk-
uð ber á milli. Ef það gengur
ekki er skárra en ekkert að
þeir samræmi ferðaplön sín
til að rugla ekki gestgjafa
sína í ríminu.
Stundum er talað um að
stjórnmálamenn sendi mis-
vísandi skilaboð, eins og það
er kallað, en þetta er miklu
víðtækara en það. Þeir tveir
ráðherrar sem hljóta að vera í
forsvari gagnvart einu helsta
álitaefninu í aðlögunarvið-
ræðunum eru bersýnilega
ekki staddir á sömu stjórn-
málalegu vetrarbrautinni.
Það er borin von að hægt sé
að gæta hagsmuna þjóð-
arinnar þegar svona er í pott-
inn búið.
Svo ómöguleg sem þessi
staða er þá kemur hún ekki á
óvart. Til þessarar göngu var
stofnað þótt vitað væri að
meirihluti þings og þjóðar
væri algerlega andvígur til-
tækinu. Það upphaf bar dauð-
ann í sér. Því fyrr sem hinn
raunverulegi meirihluti sem
fyrir hendi er lætur finna fyr-
ir sér og slær þessa ómynd út
af borðinu því betra fyrir land
og lýð. Það eru alvarleg
stjórnmálaleg afglöp að draga
það.
Jón Bjarnason og
Össur Skarphéð-
insson svífa um hvor
í sínu sólkerfinu}
Enn er barist við
vindmyllur á Spáni
Mörg þeirrafyrirtækja,
sem voru í það
góðum rekstri að
þau gátu með
herkjum staðið af
sér hrunið þrátt
fyrir að afborganir færu upp
úr öllu valdi og aðrar hremm-
ingar, standa nú frammi fyrir
nýrri vá – samkeppni við
gjaldþrota fyrirtæki.
Þórður Sverrisson, for-
stjóri Nýherja, sagði á fundi
Viðskiptaráðs í fyrradag að
markaðir á Íslandi hefðu
margir skroppið saman eftir
hrunið með þeim afleiðingum
að á þeim væri nú pláss fyrir
færri fyrirtæki. Undir eðli-
legum kringumstæðum ættu
þau fyrirtæki, sem verst
hefðu verið rekin eða stæðu
höllum fæti af öðrum sökum,
að hverfa á braut,
en það væri öðru
nær.
Þórður tók
Teymi sem dæmi
um fyrirtæki, sem
hefði fyrir löngu
átt að vera orðið gjaldþrota,
en hefði verið haldið á lífi þar
sem eigendurnir hefðu einnig
verið stórir eigendur í bönk-
unum. Fannst honum óeðli-
legt að þessi sömu fyrirtæki
væru nú aftur komin í sam-
keppni við önnur fyrirtæki og
hefðu bankana sem bak-
hjarla.
Þau fyrirtæki, sem komin
eru á forræði bankanna, eiga
að vera í gjörgæslu eftirlits-
stofnana. Það er ótækt að
gjaldþrota fyrirtæki fái í
kaupbæti samkeppnisforskot
á heilbrigð fyrirtæki.
Þrotafyrirtæki eiga
ekki að geta dembt
sér í samkeppni með
banka að bakhjarli}
Óverðskuldað forskot
Y
fir okkur neysluglaða Íslendinga
hefur mörg vitleysan dunið í aug-
lýsingum og markaðsherferðum.
Við höfum hlaupið á eftir öllum til-
boðum, án þess að ganga úr
skugga um hvort yfirhöfuð sé verið að veita ein-
hvern afslátt frá fyrra verði. Hafa sumar versl-
anir haldið sér ótrúlega lengi gangandi með því
að vera nær stöðugt með „útsölur“ og blekkt
þannig viðskiptavini, sem í góðri trú héldu að
þeir væru að gera kjarakaup. Vonandi er þetta
liðin tíð.
Á meðan allt lék í lyndi, og kaupmáttur al-
mennings var í hæstu hæðum, var verðvitund
neytenda lítil sem engin. Nú þegar kreppir að
þarf að spá í hverja krónu og verslunarleið-
angrar taka lengri tíma en áður – sem betur
fer. Kaupmenn eru vonandi að átta sig á þess-
um breyttu aðstæðum á markaði og fara að standa betur
að verðmerkingum og öðrum verslunarháttum. Sam-
kvæmt frétt Sjónvarpsins í vikunni eiga þeir eitthvað eftir
ólært. Í einni versluninni var kippa með fjórum gos-
flöskum í boði á verði þriggja. Leit vel út, en í ljós kom að
hægt var að gera betri kaup í sömu verslun með því að
kaupa gosflöskurnar stakar. Fleiri sambærileg dæmi
mætti án efa finna og óskandi að þetta gefi neytendum til-
efni til að veita kaupmönnum enn meira aðhald.
Einhver best heppnaða markaðsbrellan eru svonefndir
„tax-free“ dagar í verslunum, sem mig minnir að Hagkaup
hafi byrjað á og fleiri kaupmenn síðan tekið upp. Hefur
verðið lækkað sem nemur virðisaukaskatti á
viðkomandi vöru. Var þetta eflaust hugsað
sem andsvar við verslunarferðum Íslendinga
til útlanda, en þeim er nú varla til að dreifa
lengur. Í ljósi þess hve tíð svona tilboð eru orð-
in virðast þau vera að gefa kaupmönnum
ágætlega í aðra hönd. Hér skal enskuslettan á
fyrirbærinu látin liggja á milli hluta, en það er í
raun með ólíkindum að þetta skuli hafa verið
látið viðgangast. Hvar er Neytendastofa og
allt markaðseftirlitið? Ekkert er ókeypis, og að
sjálfsögðu sleppa verslanir ekki því að greiða
skattinn. Skatturinn fær alltaf sitt – nema í
skattsvikum!
Nú er annað hvert fyrirtæki komið í hendur
ríkisbankanna og ekki að undra að þau fyr-
irtæki sem eftir lifa – án yfirtöku bankanna –
skuli kvarta sáran yfir brenglaðri samkeppnis-
stöðu. Hið grátbroslega er að eitt af „ríkisfyrirtækjunum“,
Húsasmiðjan, er farið að auglýsa „tax-free“ daga. Vita
Indriði og félagar í fjármálaráðuneytinu af þessu? Annars
gætu þessir tilboðsdagar senn verið taldir ef þeir eiga að
standa undir nafni. Það er verið að hækka skatta það mik-
ið að kaupmenn hafa vart efni á því lengur að hafa svo góð-
an afslátt að hann haldi í við virðisaukaskattinn.
Ef einhvers staðar ættu að vera „tax-free“ dagar, þó
ekki væri nema yfir eina helgi, þá væri það í fjármálaráðu-
neytinu. Nú þegar búið er að skattleggja heita vatnið er
ekkert eftir nema íslenska fjallaloftið, bæði inn- og út-
öndun. bjb@mbl.is
Björn Jóhann
Björnsson
Pistill
Tax-free í boði ríkisins
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
Efnahagsundrið sem
byggt var á sandi
FRÉTTASKÝRING
Eftir Örn Arnarson
ornarnar@mbl.is
S
vartur svanur flaug yfir
fjármálamarkaði í vik-
unni. Eignarhaldsfélagið
Dubai World, sem er í
eigu furstadæmisins
Dúbaí, lýsti yfir greiðslustöðvun og
að það muni ekki standa í skilum á 3,5
milljarða dala skuld sem fellur á
gjalddaga í desember. Heildarskuldir
Dubai World nema um 60 milljörðum
Bandaríkjadala en samanlagðar
skuldir furstadæmisins nema 80
milljörðum dala.
Í kjölfar tilkynningarinnar lækk-
uðu matsfyrirtæki lánshæfiseinkunn
fyrirtækja í eigu furstadæmisins og
tilheyrandi skjálftavirkni gætti á fjár-
málamörkuðum um heim allan.
Áhyggjur fjárfesta einskorðast ekki
við greiðsluhæfi Dúbaí heldur ná þær
til flestra þeirra ríkja sem hafa þurft
að taka á sig mikla skuldaklafa vegna
fjármálakreppunnar.
Skuldir Dúbaí eru að vísu tilkomn-
ar vegna gríðarlegrar uppbyggingar
og fjárfestingaæðis í krafti nánast
óhefts aðgangs að lánsfé: Á ör-
skömmum tíma tókst ráðamönnum
Dúbaí að byggja upp tröllaukið efna-
hagsundur sem stendur á sandi í fleiri
en einum skilningi. Önnur ríki hafa
fyrst og fremst þurft að axla skulda-
bagga vegna björgunaraðgerða á
fjármálamarkaði að undanförnu.
Ólíkar leiðir að sama marki breyta
engu um að skuldir þarf að borga til
baka og segja má að áðurnefndur
svartur svanur hafi minnt fjárfesta á
að sú staðreynd gildir einnig um full-
valda ríki.
Gillian Tett, ein af ritstjórum Fin-
ancial Times, telur í grein á dögunum
að of mikil skuldsetning hafi leitt til
fjármálakreppunnar sem brast á með
fullum þunga í fyrra. Þessi skuldsetn-
ing er ekki horfin. Hún hefur hins-
vegar í auknum mæli færst inn á
bækur fullvalda ríkja. Tett nefnir
bæði Dúbaí og Grikkland í þessu
samhengi en eins og fjallað var um í
Morgunblaðinu í vikunni er ástand
ríkisfjármála í síðarnefnda landinu al-
varlegt.
Þannig hefur skuldatryggingaálag
þeirra ríkja sem standa frammi fyrir
verulegri skuldsetningu og óvissum
efnahagshorfum þotið upp í vikunni.
Álagið á Dúbaí hækkaði um hundruð
punkta og fór yfir 700 í gær. Svipaða
sögu má segja af ríkjum sem eru í
erfiðri stöðu og er Ísland þar með tal-
ið.
Hægt er að túlka þetta sem merki
um að stöðugleikinn sem virtist hafa
færst yfir fjármálamarkaði byggist
ekki á traustum grunni. Enn er mikil
áhætta til staðar og hægt er að færa
rök fyrir því að hún sé einungis búin
að færa sig um set frá fjármálafyr-
irtækjum yfir í faðm fullvalda ríkja.
Rannsóknarfyrirtækið RGE bend-
ir á að heildarskuldir furstadæmisins
Dúbaí séu á bilinu 148-200% af lands-
framleiðslu ársins 2007 sem nam um
80 milljörðum dala. Samkvæmt Fin-
ancial Times þurfa fyrirtæki í eigu
furstadæmisins að greiða 22 milljarða
dala af skuldabréfum fyrir lok ársins
2011 og segir blaðið að þrátt fyrir allt
hafi veik greiðslugeta þess komið
fjárfestum á óvart. Ekki er ólíklegt að
þeir muni í kjölfarið leggjast ofan í
greiningar á greiðslugetu annarra
skuldsettra ríkja og reyna að gera sér
mat úr þeim tækifærum sem þar
kunna að finnast.
Reuters
Heimsins hæsti turn Byggingameistarar furstadæmisins Dúbaí verða seint
sakaðir um að hugsa smátt. Risaturnar setja svip sinn á umhverfið.
Greiðslustöðvun eignarhalds-
félags furstadæmisins Dúbaí skók
markaði í vikunni. Í kjölfarið mun
kastljós fjárfesta án efa beinast
að öðrum skuldsettum ríkjum.
Í bókinni „This Times Is Different“
fjalla hagfræðingarnir Kenneth
Rogoff og Carmen Reinhart fjár-
málakreppu síðustu 800 ára. Í ný-
legu viðtali við höfundana í almenn-
ingsútvarpinu NPR létu þeir í ljós
áhyggjur af því að hugsanlega ætti
röð gjaldþrota ríkja eftir að eiga
sér stað innan fárra ára.
Samkvæmt rannsóknum Rogoff
og Reinhart tvöfaldast skuldir
stjórnvalda að meðaltali í kjölfar al-
varlegra fjármálakreppa. Um er að
ræða skuldasöfnun sem almennt
sést ekki nema á stríðstímum. Einn-
ig er algengt að greiðslufall ein-
stakra ríkja á erlendum skuldum
verði nokkrum árum eftir að
bankakreppur eiga sér stað. Höf-
undarnir telja að ekki sé hægt að
útiloka að stór hvellur muni heyr-
ast innan fárra ára ef svo fer að
eitthvert nýmarkaðsríki neyðist til
þess að hætta að greiða erlendar
skuldir sínar.
LÍKUR Á RÍKIS-
GJALDÞROTI
››