Morgunblaðið - 28.11.2009, Blaðsíða 43

Eftir Bergþóru Jónsdóttur
begga@mbl.is
ÞAÐ hafa margir heyrt Ásu Guð-
mundsdóttur Wright getið, ekki síst
í tengslum við Minningarsjóðinn í
hennar nafni sem styrkt hefur
margvísleg verkefni á liðnum árum.
En hver var Ása Guðmundsdóttir
Wright?
Ása var læknisdóttir úr Stykk-
ishólmi sem lifði óvenjulegu lífi mið-
að við Íslendinga á þeim tíma.
Inga Dóra Björnsdóttir hefur rit-
að ævisögu Ásu: Kona þriggja eyja –
Ævisaga Ásu Guðmundsdóttur
Wright.
„Ég var í menntaskóla árið 1968,
þegar ég uppgötvaði Ásu. Þá var
hún búin að gefa Þjóðminjasafni Ís-
lands innbúið sitt sem ég uppgötvaði
síðar að hún hafði sent heim með
mikilli fyrirhöfn. Það var lítill gler-
skápur í kjallara Þjóðminjasafnsins
sem sýndi nokkra muni úr búinu.
Ása var þá enn á lífi. Þarna sá ég að
Ása hafði gifst breskum auðmanni
og búið á plantekru á Trinidad. Mér
fannst þetta ægilega spennandi og
fór að forvitnast um hana. Þá kom í
ljós að Ása og amma mín voru jafn-
öldrur og báðar Snæfellingar, þann-
ig að amma gat sagt mér aðeins frá
henni.“
Ása nálæg í Karíbahafinu
Síðar urðu það örlög Ingu Dóru að
skrifa bækur um íslenskar konur í
Ameríku; um íslenskar konur sem
giftust hermönnum og svo um Ólöfu
eskimóa. Þegar Inga Dóra fór svo
eitt sinn í siglingu um Karíbahafið,
áttaði hún sig á því hvað það hlaut að
hafa verið framandlegt fyrir Ásu að
setjast þar að, svo fjarri Íslandi, sér-
staklega á þeim tímum, en þá var
seinni heimsstyrjöldinni nýlokið.
„Ég ákvað þá að um leið og ég lyki
við bókina um Ólöfu yrði Ása næst.
Mig langaði að skila þessum konum
aftur heim til Íslands. Það kemur
líka mörgum á óvart hvað íslenskar
konur eiga mikla sögu í Ameríku.“
En hvernig gekk Ingu Dóru að
afla heimilda um konu sem bjó fjarri
Íslandi mest allt sitt líf?
„Það var alls ekki eins erfitt og ég
hélt í fyrstu. Ása stundaði miklar
bréfaskriftir alla ævi, sérstaklega á
Trinidad. Hún var mjög nákvæm og
skrifaði afrit af öllum bréfum sínum.
Ég fann því ekki aðeins bréf til
hennar, heldur líka bréfin sem hún
skrifaði, sem er einstakt. Allt hennar
skjalasafn lá undir skemmdum á
Trinidad, en var bjargað.
Studdi náttúrurannsóknir
Heimili Ásu og manns hennar á
Trinidad varð fljótt griðastaður vís-
indamanna og náttúruunnenda;
þangað streymdu þeir sem vildu
rannsaka náttúrufar eyjunnar. Þetta
þróaðist þannig að þau auglýstu
staðinn fyrir hópa, til dæmis fugla-
skoðara en Ása var mjög ákveðin í
því að staðurinn yrði ekki auglýstur
fyrir ferðamenn, aðeins vísindamenn
og náttúruáhugafólk. Frá þessum
tíma voru mörg bréf í safni Ásu.“
Vinir Ásu og manns hennar, Don
og Virginia Eckelberry, stóðu síðar
á bak við það að á landareign Ásu
yrði stofnað náttúrusetur, sem enn
er víðfrægt, og segir Inga Dóra að
þau hafi átt gríðarmikið af gögnum
um Ásu. „Ég fór líka til Bretlands,
þar sem hún bjó, og fann margt þar
og loks hér heima á Íslandi.“
Inga Dóra segir að Ása hafi alla
tíð haft mikið yndi af gróðri og dýr-
um, lesið mikið og verið fróð. „Þeir
sem unnu á landi hennar voru bresk-
ir og bandarískir vísindamenn í
fremstu röð. Hún hafði mikinn
áhuga á rannsóknum þeirra og var
einlæg stuðningskona náttúruvís-
indanna,“ segir Inga Dóra.
Ásu skilað til Íslands
 Inga Dóra Björnsdóttir hefur ritað ævisögu Ásu Guðmundsdóttur Wright
 Ása fluttist ung til Englands og þaðan í hitabeltisskóginn í Trinidad
Morgunblaðið/Ómar
Inga Dóra Björnsdóttir „Þarna sá ég að Ása hafði gifst breskum auðmanni
og búið á plantekru á Trinidad. Mér fannst þetta ægilega spennandi.“
Menning 43FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. NÓVEMBER 2009
S
temningin var róleg í
Kammermúsíkklúbbnum
á sunnudagskvöldið.
Kannski of róleg? Meira
um það hér neðst.
Sónata fyrir tvær fiðlur, selló og
fylgirödd í G-dúr eftir Buxtehude í
upphafi virkaði alltént fullkomlega,
hún var sem ljúfur eftirréttur, fal-
legur á litinn og bragðgóður. Fiðlur
og selló skiluðu til áheyrenda hverri
notalegri hendingunni á fætur ann-
arri, og hljómur sembalsins skapaði
annarsheimslega stemningu, ævin-
týraljóma úr grárri forneskju.
Þetta voru fiðluleikararnir Hildi-
gunnur Halldórsdóttir og Bryndís
Pálsdóttir, Sigurður Halldórsson á
selló og Guðrún Óskarsdóttir á
sembalinn. Í næsta verki, hinum inn-
hverfa strengjakvartett nr. 11 eftir
Sjostakóvitsj, hvarf Guðrún en
Svava Bernharðsdóttir víóluleikari
bættist í hópinn. Samleikurinn var
sérlega vandaður og grípandi, hið
myrka andrúmsloft var ávallt til
staðar í flutningnum; rauði þráður-
inn slitnaði aldrei.
Klarinettukvintett í h-moll eftir
Brahms var síðastur á dagskrá, en
þá bættist Ármann Helgason klarin-
ettuleikari í hópinn. Mýkt klarin-
ettuleiksins var aðdáunarverð, og
hinir voru líka með flest sitt á
hreinu. Maður spurði sig þó stund-
um hvort meiri snerpa hefði ekki
verið til bóta í túlkuninni. Það er
talsvert til í því sem George Bern-
hard Shaw sagði, að þessi kvintett
eftir Brahms væri innihaldslaust
málæði. Til er svokallað geisla-
baugsheilkenni, sem felst í því að
fólki finnst allt frábært eftir þann
sem hefur samið nokkur snilld-
arverk. Sá sem vogar sér að benda á
þetta er sagður vera með hleypi-
dóma. Það er ekki rétt; Brahms var
ekki fullkominn og sumt sem hann
samdi er einfaldlega langdregið og
leiðinlegt og væri sjálfsagt aldrei
flutt í dag ef einhver annar hefði
samið það. Hér var stemningin
býsna daufleg; tónlistin bauð upp á
það. Það litla lífsmark sem var að
finna hefði vel mátt magna upp með
fjörlegri, snarpari leik.
Brahms
með
geislabaug
Bústaðarkirkja
Kammertónleikar bbbnn
Verk eftir Buxtehude, Sjostakovitsj og
Brahms. Flytjendur: Hildigunnur Hall-
dórsdóttir, Bryndís Pálsdóttir, Svava
Bernharðsdóttir, Guðrún Óskarsdóttir
og Sigurður Halldórsson. 22. nóvember.
JÓNAS
SEN
TÓNLIST
JOSEPH Calleja
er sagður næsta
stjarna óperu-
heimsins. Stjórn-
endur óperuhúsa
segja þennan
þrítuga Mal-
tverja hafa ein-
staka tenórrödd,
sem minni helst
á gömlu stjörn-
urnar eins og
Caruso, og að slík hunangsrödd
hafi ekki heyrst frá því að Pav-
arotti kom fram á sjónarsviðið.
„Röddin er eins og sólskin,“ segir
stjórnandi í MET.
Eins og
sólskin
Joseph
Calleja
Á MORGUN kl. 14 mun Hall-
dór Björn Runólfsson, safn-
stjóri Listasafns Íslands, fjalla
um verk Svavars Guðnasonar,
á Gljúfrasteini. Samhliða því
verður kynning á nýrri bók
Kristínar G. Guðnadóttur list-
fræðings um Svavar. Klukkan
16 hefst upplestur rithöfunda
úr verkum sínum. Þórarinn
Eldjárn les upp úr bók sinni
Alltaf sama sagan, Sindri
Freysson úr Dóttir mæðra minna, Ragna Sigurð-
ardóttir úr Hið fullkomna landslag og Kristín Óm-
arsdóttir úr Hjá brúnni. Aðgangur er ókeypis og
allir velkomnir. Aðventuupplestrar hafa verið ár-
lega á Gljúfrasteini seinustu fimm ár.
Listir
Fjallað um Svavar
og lesið úr bókum
Kristín
Ómarsdóttir
Blásaraoktettinn
Hnúkaþeyr heldur
tónleika á Kjarvals-
stöðum í dag kl. 17 í
tilefni þess að 250
ár eru liðin frá fæð-
ingu tékkneska tón-
skáldsins Franz
Krommer. Leiknir verða tveir blásaraoktettar
eftir Krommer og einn eftir nafna hans Joseph
Haydn en 200 ár eru frá andláti hans. Báðir voru
óhemju afkastamikil hirðtónskáld, Krommer
lengst af við hirð Austurríkiskeisara í Vín en Ha-
ydn starfaði eins og kunnugt er hjá hinni auðugu
Esterházy fjölskyldu. Krommer sem var sam-
tímamaður Mozarts samdi tugi blásaraoktetta,
dillandi fjöruga partítónlist.
Tónlist
Dillandi klassísk
partítónlist
Hnúkaþeyr
LÚÐRASVEIT Reykjavíkur,
heldur hausttónleika sína í
Neskirkju í dag kl. 17. Sveitina
skipa 50 hljóðfæraleikarar en
stjórnandi er Lárus Halldór
Grímsson. Á dagskrá eru m.a.
verk eftir Leroy Andersen, en
hann dvaldi hér á landi í njósn-
aradeild bandaríska hersins á
stríðsárunum. Verk hans sem
flutt verða eru Home Stretch,
The Typewriter, Clarinet
Candy og Irish Washerwoman. Verkið The Type-
writer, þekktasta verk hanns er einstakt í sinni
röð, þar sem það er samið fyrir fulla sinfóníu-
hljómsveit og einleikara sem spilar á Remington
ritvél. Frank Aarnink verður einleikari á ritvél.
Tónlist
Lúðrar og einleikur
á Remington-ritvél
Lárus Halldór
Grímsson
„ÞETTA eru tónskáldin sem mér finnst gaman að
spila,“ segir Peter Maté píanóleikari, hálfundr-
andi, spurður að því hvers vegna verk eftir tékk-
nesku tónskáldin Dvorák og Suk urðu fyrir valinu
fyrir tónleika Tríós Reykjavíkur í Hafnarborg
annað kvöld. Þessi tónskáld standa Peter kannski
nær en önnur, því þótt hann sé Ungverji er hann
fæddur í Slóvakíu og kynntist því tékkneskri tón-
listarmenningu mjög snemma.
„Rómantíka kammertónlistin frá Tékklandi er
á mjög háum standard og um leið mjög ljúf. Hún
er ljóðrænni og þjóðlegri en sambærileg rómantík
í Þýskalandi. Þess vegna er hún líka stundum
skemmtilegri áheyrnar fyrir tónleikagesti en til
dæmis Schumann eða Brahms.“
Stóru verkin sem tríóið leikur annað kvöld eru
Píanótríó í c-moll op. 2 eftir Suk og sívinsæla
Dumky-tríóið eftir Dvorák. Auk þeirra verða leik-
in tvö smærri verk eftir sömu tónskáld, en fyrst á
efnisskránni er þó háklassísk sónata fyrir píanó
og fiðlu eftir Mozart.
„Tríóið eftir Suk er samið undir miklum og
greinilegum áhrifum frá Dvorák. Hann var bara
sautján ára strákur þegar hann samdi það og hef-
ur sennilega ekki grunað þá að hann ætti eftir að
verða tengdasonur Dvoráks síðar. Þeir tengdust
ekki bara gegnum tónlistina, heldur tengdust þeir
líka fjölskylduböndum,“ segir Peter.
Félagar Peters í Tríói Reykjavíkur eru Guðný
Guðmundsdóttir fiðluleikari og Gunnar Kvaran
sellóleikari. Eins og venjulega á þessum árstíma
eru tónleikarnir tileinkaðir rökkrinu, bera yfir-
skriftina Klassík við kertaljós og hefjast kl. 20.
begga@mbl.is
Skemmtilega rómantíkin
Tríó Reykjavíkur Peter, Guðný og Gunnar.
Tríó Reykjavíkur spilar við kertaljós í Hafnarborg
Ása Guðmundsdóttir fór ung til
Englands, þar sem hún nam
hjúkrun. Þar kynntist hún New-
come Wright, ungum lögfræðingi
sem hún giftist. Þau bjuggu á
Englandi þar til í lok seinni
heimsstyrjaldar er þau fluttust
til Trinidad og bjuggu þar alla
tíð.
Ása Wright – frá Íslandi til
Trinidad heitir sýning sem opnuð
verður í Þjóðminjasafninu í dag
kl. 15. Þar er hluti þeirra gripa
sem Ása gaf safninu á 7. áratug
síðustu aldar. Margir gripanna
hafa ekki verið sýndir áður.
Ævisögu Ásu verður líka fagn-
að á sýningunni og Inga Dóra
segir frá aðdragandanum að gjöf
Ásu til safnsins og kynnir bók-
ina sína, sem Mál og menning
gefur út.
Sýning á munum Ásu í Þjóðminjasafni
Já, þessi tæknilega
vankunnátta, ég
kann ekki á píanó. 44
»