Morgunblaðið - 05.12.2009, Síða 47

Umræðan 47
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. DESEMBER 2009
HAGFRÆÐI er
frekar ófullkomin vís-
indi og algengt er að
hagfræðingar deili
um orsakasamhengi
hlutanna. Mýmörg
dæmi eru til um slíkt.
Eitt af þessum dæm-
um er íslenska krón-
an og gildi hennar
fyrir lítið „opið“ hag-
kerfi. Sumir hallast
að því að hún sé eitt
af höfuðvandamálum núverandi
efnahagsástands meðan aðrir telja
að kreppan muni ekki verða jafn
djúpstæð vegna sveigjanleika okk-
ar gjaldmiðils.
Nú er það svo að báðar þessar
kenningar eiga sér málsbætur og
fer það að miklu leyti eftir því
hvernig röksemdunum er stillt
upp hvort þetta fyrirbæri sé
blóraböggull eða bjargvættur.
Óumdeilt á að vera að ekkert
verðbréf (enda er krónan ekkert
annað en verðbréf) er of lítið til að
mega vera til. Það
stenst ekki skoðun og
þeir sem halda slíku
fram eru ráðþrota
með aðrar og inni-
haldsríkari röksemdir.
Fjárfestar – hins veg-
ar – á markaði eiga
það til að verðleggja
verðbréf rangt og við
því er ekkert að
segja.
Sem dæmi má
nefna að hagrann-
sóknir á raunverulegu
verðmæti ýmissa
gjaldmiðla benda einatt í þá veru
að gjaldmiðlar séu rangt verðlagð-
ir – bæði stórir og miklir gjald-
miðlar eins og bandaríski dalurinn
og evrópska evran (eða und-
anfarar hennar s.s. þýska markið)
sem og minni gjaldmiðlar eins og
svissneski frankinn – og mörg ár
geti liðið þar sem gjaldmiðill er
annaðhvort undir- eða yf-
irverðlagður. Ein evra kostaði sem
dæmi „aðeins“ um 85 bandarísk
cent fyrir 8-9 árum en kostar
núna um 1,5 dollara – bandarískar
eignir eru þar með orðnar að hálf-
drættingum mældar í evrum á 8-9
árum. Og reyndar eru það algerar
undantekningar – og þá aðeins í
skamman tíma – að gjaldmiðlar
séu rétt verðlagðir.
Stór þáttur í þeirri umræðu sem
fram mun fara á næstu misserum
vegna umsóknar Íslands til Evr-
ópusambandsins verður um ís-
lensku krónuna – þennan bjarg-
vætt eða blóraböggul – og stöðu
hennar og þýðingu fyrir okkar
litla „opna“ hagkerfi. Í þeirri um-
ræðu má ekki missa sjónar á því
að ekkert verðbréf er svo smátt í
sniðum að það eigi sér ekki til-
verugrundvöll.
Íslenska krónan – bjarg-
vættur eða blóraböggull?
Eftir Kjartan
Brodda Bragason » Óumdeilt á að vera
að ekkert verðbréf
(enda er krónan ekkert
annað en verðbréf) er of
lítið til að mega vera til.
Kjartan Broddi
Bragason
Höfundur er hagfræðingur.
ATVINNUREK-
ENDUR hafa rekið
upp mikið ramakvein
vegna hugmynda rík-
isstjórnarinnar um að
leggja á orku- og auð-
lindaskatt. Gert er
ráð fyrir því í fjár-
lagafrumvarpinu, að
slíkur skattur gæti
gefið 16 milljarða í
ríkissjóð en ekki er
að finna í frumvarpinu neina út-
færslu á slíkum skatti. Það verður
gert í sérstöku frumvarpi um
skattamál, sem lagt verður fram í
byrjun næsta mánaðar. Sér-
staklega hefur verið kvartað mikið
vegna nýja skattsins af hálfu ál-
fyrirtækjanna eða talsmanna
þeirra. Hugmyndin er sú, að
skatturinn verði lagður á orkusölu
til þeirra, t. d. 20-30 aurar á kilo-
wattstund. Ekki virðist þetta það
svo hár skattur, að hann mundi
íþyngja álfyrirtækjunum um of.
Umhverfið hér hefur verið þessum
fyrirtækjum mjög hagstætt að
undanförnu m.a. vegna mikils
gengisfalls krónunnar. Þau hafa
hagnast mikið á hagstæðu gengi.
Meira réttlæti
í skattamálum
Ríkisstjórn Samfylkingar og
Vinstri grænna er ákveðin í því að
koma á meira réttlæti í skatta-
málum, leggja hærri skatta en áð-
ur á hátekjumenn og fyrirtæki en
lægri skatta en áður á lág-
tekjufólk. Ríkisstjórnir Sjálfstæð-
isflokks og Framsóknar höfðu
þveröfuga stefnu í skattamálum.
Þær léttu sköttum af hátekjufólki
og atvinnurekendum en þyngdu
skatta á lágtekjufólki. Þessi stefna
jók ójöfnuð í landinu og var mjög
óréttlát skattastefna. Kominn er
tími til að leiðrétta hana. Álagning
orku-og auðlindaskatts er liður í
því, svo og að hækka verulega
fjármagnstekjuskatt. Hann hefur
verið 10%, sennilega sá lægsti á
byggðu bóli. Margir fjármagnseig-
endur hafa ekki greitt neinn
tekjuskatt eða útsvar heldur að-
eins 10% fjármagnstekuskatt á
sama tíma og launafólk hefur
greitt 37% skatt.
Ríkisstjórnin hyggst
minnka þetta bil og
fara með fjármagns-
tekjuskatt nálægt því
sem tekjuskattur af
launatekjum er. Það
er rétt skref. Jafn-
framt hyggst rík-
isstjórnin setja frí-
tekjumark fyrir
ákveðnar sparifjár-
upphæðir, sem fólk á
í banka, svo það þurfi
ekki að greiða fjár-
magnstekjuskatt af tiltölulega
lágum sparifjárupphæðum. Marg-
ir mundu fagna því, ef það yrði
gert.
Hækka verður
skattleysismörkin
Samkvæmt fjárlagafrumvarpinu
verða skattar hækkaðir mikið,
bæði beinir og óbeinir skattar.
Það er óhjákvæmilegt vegna mik-
ils halla á ríkissjóði. Það þarf að
minnka hallann verulega. Ekki
hefur enn verið greint frá því
hver skattprósentan verður við
álagningu tekjuskatts ein-
staklinga. Það mun koma fram í
sérstöku skattafrumvarpi. Fjár-
málaráðherra segir að skattar í
heild verði svipaðir sem hlutfall af
landsframleiðslu og þeir voru
2002. Ég fagna því, að rík-
isstjórnin ætli að leggja skattana
þannig á einstaklinga að þeir
komi léttar niður á lágtekjufólki
og þyngra á hátekjufólki. En
fréttir um að ekki verði staðið við
hækkun skattleysismarka eins og
lofað hafði verið eru ekki í sam-
ræmi við fyrri stefnu ríkisstjórn-
arinnar. Ríkisstjórnin verður að
standa við það fyrirheit. Skatt-
leysismörkin verða að hækka. Það
er besta leiðin til þess að bæta
kjör láglaunafólks og eldri borg-
ara. Verkalýðsheyfingin hefur
þegar mótmælt því að rík-
isstjórnin sé að falla frá hækkun
skattleysismarka og krefst þess
að staðið verði við það fyrirheit.
Það var ríkisstjórn Samfylkingar
og Sjálfstæðisflokks sem ákvað að
skattleysismörkin skyldu hækkuð
á áföngum á nokkrum árum og
það var síðan ítrekað í stöð-
ugleikasáttmálanum. Núverandi
ríkisstjórn er aðili að sáttmál-
anum. Hún verður að standa við
hann. Samkvæmt ákvörðun rík-
isstjórnar Samfylkingar um Sjálf-
stæðisflokks áttu skattleysismörk
að hækka um 20 þús. (á mánuði)
árlega í 3 ár. Skattleysismörkin
áttu í ár að hækka um 20 þús á
mánuði.
Stefna félagshyggju að
dreifa sköttum réttlátlega
Stefnan í skattamálum segir
mikið til um það hvert stjórnvöld
vilja stefna. Núverandi ríkisstjórn
Samfylkingar og VG vill kenna
sig við félagshyggju og velferð-
arkerfi. Stefnan í skattamálum
segir mikið til um það hvort rík-
isstjórnin stendur undir nafni.
Það er eðlilegt að félagshyggju-
stjórn noti skattastefnuna til þess
að jafna tekjur í þjóðfélaginu. Og
það er hún nú að reyna að gera
með því að hækka skatta á fyr-
irtækjum, fjármagnseigendum og
háum tekjum og létta skatta lág-
launafólks. Það er tími til kominn
eftir að láglaunafólk hefur árum
saman verið skattpínt af rík-
isstjórnum Sjálfstæðisflokks og
Framsóknar. Ég skora á rík-
isstjórnina að halda fast við þessa
stefnu þrátt fyrir hávær mótmæli
samtaka atvinnurekenda og full-
trúa álverksmiðja.
Samkvæmt skýrslu, sem OECD
birti um skattamál á Íslandi í
fyrra hækkuðu skattar hér á
tímabilinu 1990-2006 úr 38% af
landsframleiðslu í 48% . Á sama
tíma hækkuðu skattar á lág-
tekjufólki um 15 prósentustig.
Þessi skýrsla talar sínu máli um
áhrif íhalds og framsóknar á
skattamálin hér á landi.
Skattastefnan á að stuðla að
jöfnuði í þjóðfélaginu
Eftir Björgvin
Guðmundsson »Ríkisstjórn Samfylk-
ingar og Vinstri
grænna er ákveðin í því
að koma á meira rétt-
læti í skattmálum,
leggja hærri skatta á
hátekjumenn og fyr-
irtæki
Björgvin Guðmundsson
Höfundur er viðskiptafræðingur.
ÞEGAR kreppa er
skollin á skapast mörg
tækifæri til lausnar á
krónískum vanda-
málum sem oft þjaka
þjóðfélög. Slík tæki-
færi eigum við að
grípa, nýta okkur að-
stæðurnar til að koma
á breytingum til góðs.
Við erum flest sam-
mála því að allar helstu
stofnanir okkar ástkæra lands, Al-
þingi, stjórnmálaflokkarnir og eft-
irlitsstofnanir, brugðust í aðdrag-
anda hrunsins og eftir það.
Afleiðingarnar verða okkur dýr-
keyptar hvernig sem á það er litið en
nú höfum við einstakt tækifæri til að
koma í veg fyrir að slík ósköp gerist
aftur. Icesavemálið, svo undarlega
sem það kann að hljóma, er sann-
arlega einstakt tækifæri til að sýna
og sanna að þjóðin á og verður að
taka beina afstöðu til allra stærri
mála því reynsla síðustu mánaða
hefur sýnt að við getum engum öðr-
um treyst en okkur sjálfum. Nú er
sögulegt tækifæri til að breyta um
stefnu. Þeir sem vilja ekki axla
ábyrgð ættu ekki að fá að taka
ákvarðanir og því fer best á því að
þjóðin sem ber byrðarnar, taki
ákvörðun um stefnuna.
Icesave-málið hefur tryggt að allir
stjórnmálaflokkarnir – í fyrsta skipti
í sögunni – eru sammála um að þjóð-
aratkvæðagreiðsla er leiðin í stærri
málum. Vinstri grænir, Hreyfingin,
Samfylking og Framsóknarflokkur
voru öll á þeirri línu fyrir kosningar.
Framgöngu sjálfstæðismanna í um-
ræðum á Alþingi síðustu daga um
Icesave má túlka sem svo að þeir
hafa snúið við blaðinu. Nú er lag.
Til að leysa vandamál þarf að
greina orsök vandans. Meginorsök
hnignunar lykilstofnana íslensks
samfélags er samþjöppun valds í
skjóli klíkuskapar sem þrífst og
dafnar í skjóli flokksræðis – í þéttum
jarðvegi leyndar og ógagnsæis.
Lausnin er einföld en viljann til
verksins hefur skort. Lausnin er að
opna samfélagið og auka aðhaldið
gagnvart fyrrgreindum lykilsstofn-
unum og þar er Alþingi efst á blaði,
því eftir höfðinu dansa limirnir. Um
Alþingi, þar sem þingmenn og ráð-
herrar sitja, hverfist valdið. Valdið
þarf aðhald. Reglulegt aðhald frá
okkur kjósendum er það sem þarf og
það miklu oftar en bara á fjögurra
ára fresti.
Áhrifaríkasta leiðin til að veita
þeim reglulegt aðhald sem leika lyk-
ilhlutverk á löggjafarþinginu eru
þjóðaratkvæðagreiðslur og sú ógn
við valdið sem þær eru. Óttinn við að
stjórnmálaöflin geti ekki lengur leik-
ið sér að því, bak við tjöldin, að koma
málum í gegn í andstöðu við meiri-
hluta þjóðarinnar. Óttinn við að
þjóðin tali. Stærsti hluti þjóðinnar er
hlynntur þjóðaratkvæðagreiðslum
en margir óttast að ekki verði neinn
friður fyrir stanslausum atkvæða-
greiðslum. Það er skiljanlegur mis-
skilningur en svo verður ekki raun-
in. Það sem mun hins vegar gerast
þegar stjórnmálamennirnir vita af
ógninni er að þá munu þeir vinna
málefnin sem borin verða fyrir hið
háa Alþingi á lýðræðislegri hátt
strax frá upphafi. Þá verður þörfin á
þjóðaratkvæðagreiðslum eingöngu í
stóru málunum eins og
æskilegt er. Annað
sem margir óttast og
sumir stjórnmálamenn
halda fram er að al-
menningur hafi ekki vit
á flóknum og erfiðum
málum. Þetta er auð-
vitað algjör firra og
þarf ekki annað en að
horfa til fyrirmynd-
arríkisins Sviss sem
gengur enn lengra við
útfærslu hugmynd-
arinnar um þjóðaratkvæða-
greiðslur.
Ég sé fyrir mér að tveir mögu-
leikar verði til að knýja á um þjóð-
aratkvæðagreiðslu og verði báðir
jafngildir. Annarsvegar verði minni-
hluta á þingi, t.d. 1/3 þingmanna,
gert kleift að krefjast þjóð-
aratkvæðagreiðslu um tiltekið mál
og hinsvegar geti almenningur safn-
að undirskriftum að lágmarki 10%
kosningabærs hluta þjóðarinnar og
krafist þjóðaratkvæðagreiðslu.
Í dag stöndum við frammi fyrir
stórmáli sem lætur öll önnur mál
blikna í samanburði. Vigdís Finn-
bogadóttirm, fyrrum forseti, steig
næstum það skref að senda samn-
inginn um Evrópska efnahags-
svæðið til þjóðarinnar. Ólafur Ragn-
ar Grímsson, núverandi forseti,
brást við áskorun rúmlega 30 þús-
unda um að skrifa ekki undir fjöl-
miðlalögin og þingið dró í land í kjöl-
farið. Aftur tregaðist Ólafur Ragnar
við og skrifaði undir Icesave-
ríkisábyrgðina með sérstakri til-
vísun í fyrirvara Alþingis. Við erum
á þröskuldi þess að valdamestu
stjórnmálaöflin – fjórflokkarnir –
gefi núna eftir og hleypi loksins
þjóðinni að í stórum og mikilvægum
málum.
Málin gerast einfaldlega ekki
stærri eða mikilvægari en Icesave.
Skrifum undir áskorun á vefsíðunni
www.indefence.is til forseta Íslands
um að neita staðfestingar á lögunum
um Icesave-ríkisábyrgðina og vísum
þeim þannig til þjóðarinnar. Látum
þjóðina hafa úrslitavaldið. Áhættan
er lítil því valið stendur um að skrifa
strax undir skuldbindingarnar eða
fresta því og tapa hugsanlega mál-
inu og taka örlítið síðar á sig skuld-
bindingarnar. Vextirnir eru hvort eð
er farnir að tikka og það fyrir löngu.
Við getum treyst því að lýðræð-
isþjóðirnar Bretar og Hollendingar
skilja leikreglur lýðræðisríkisins og
munu bíða þolinmóðar eftir nið-
urstöðunni. Við eigum að taka af
skarið og fara á undan með góðu
fordæmi sem frelsiselskandi þjóð
með það í huga að önnur viðbrögð
viðsemjenda okkar mætti túlka sem
afskipti af málefnum fullvalda ríkis.
Slíkt væri óhugsandi og afar hættu-
legt fordæmi.
Icesave, nýtum
tækifærið til góðs
Eftir Egil
Jóhannsson
Egill Jóhannsson
» Áhrifaríkasta leiðin
til að veita þeim
reglulegt aðhald sem
leika lykilhlutverk á lög-
gjafarþinginu eru þjóð-
aratkvæðagreiðslur og
sú ógn við valdið sem
þær eru.
Höfundur er forstjóri og er
áhugamaður um þjóðarhag.