Morgunblaðið - 16.12.2009, Qupperneq 37

Menning 37DÓMAR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. DESEMBER 2009
Sstórvirki – það er orðið semmér finnst eiga best viðum bókina Jöklar á Ís-landi. Þá á ég fyrst og
fremst við þá miklu og víðtæku
þekkingu sem dr. Helgi Björnsson
jöklafræðingur hefur safnað saman
og setur hér fram á auðskilinn hátt.
Bókin er einnig stórvirki í sjálfri
sér, bæði stór og mikil. Vegna
stærðarinnar er bókin ekki beint
ákjósanlegur rekkjunautur fyrir þá
sem vilja liggja út af við lesturinn.
Það er ef til vill helsti gallinn á
þessu ágæta verki!
Ísland er gjarnan nefnt land elds
og ísa. Jöklar og jarðeldar hafa
mótað þetta
land frá upp-
hafi og haft
mikil áhrif á
mannlíf frá því
land byggðist.
Virkustu eld-
stöðvar lands-
ins eru undir
jökli og eldgos
með tilheyr-
andi jökul-
hlaupum eru
hrikalegar hamfarir. Helgi gerir ít-
arlega grein fyrir öllu þessu. Hann
útskýrir myndun jökla og mismun-
andi gerðir þeirra. Einnig rifjar
hann upp heimildir um jökla allt frá
upphafi Íslandsbyggðar. Helgi rek-
ur söguna af því hvernig þekkingu
manna á jöklunum og eðli þeirra
fleygði fram í aldanna rás. Þar er
margur forvitnilegur fróðleiksmol-
inn, t.d. að Íslandskort Guðbrands
Þorlákssonar Hólabiskups er það
elsta í heiminum sem sýnir jökla.
Einnig hve mikill frumkvöðull
Sveinn Pálsson var á sviði jökla-
fræði þegar á ofanverðri 18. öld.
Loftslagsmálin eru nú í brenni-
depli. Helgi gerir ítarlega grein fyr-
ir ísöldum og hlýskeiðum líku því
sem við lifum á. Saga loftslags-
breytinga hefur verið lesin úr jökl-
um og sjávarseti. Af lestrinum að
ráða er líklegt að aftur kólni á jarð-
ríki.
Saga jöklarannsókna er hér rakin
í máli og myndum. Þar eru jökla-
rannsóknir á Íslandi skiljanlega í
forgrunni. Vísindamenn hafa hér
notið liðsinnis áhugasamra leik-
manna í Jöklarannsóknafélaginu.
Eflaust þykir fleiri lesendum en
undirrituðum forvitnilegt að sjá
hulunni flett af landinu undir jökl-
unum. Ef svo fer sem horfir í hlýn-
un loftslags kann það að verða
landslagið sem kynslóðir framtíð-
arinnar hafa fyrir augunum – ef
ekki bregður aftur til kólnunar.
Helgi gerir grein fyrir stórum og
smáum jöklum í öllum landshlutum
og landslaginu undir mörgum
þeirra. Hann lýsir tilurð, eðli, stað-
háttum og sérkennum jöklanna og
rifjar upp ýmsan fróðleik þeim
tengdan. Þar er mikinn þjóðlegan
fróðleik að finna. Öldum saman
voru jöklarnir ekki í alfaraleiðum
og sveipaðir dulúð. Þar var talið að
útilegumenn byggju í gróðursælum
dölum umluktum jöklum.
Helgi tínir einnig fram margt
forvitnilegt úr frásögnum jöklafara
fyrri ára. Þær ferðir voru farnar í
ýmsum tilgangi. Hér má t.d. lesa
frásagnir jafnólíkra manna og
Hannesar Jónssonar landpósts á
Núpsstað og Þórbergs Þórðarsonar
rithöfundar af viðskiptum þeirra
við Skeiðarárhlaup og Skeiðarár-
sand.
Eldstöðvar er víða að finna undir
jöklum. Saga þeirra er einnig rakin.
Til dæmis eru hér ítarlegir kaflar
um Kötlu undir Mýrdalsjökli og
Kötluhlaupin sem fylgt hafa eldgos-
unum í gegnum aldirnar. Sömuleið-
is um Grímsvötn og aðrar eldstöðv-
ar undir Vatnajökli.
Glæsilegt myndefnið, ljósmyndir,
kort og skýringarmyndir, nýtur sín
einkar vel á stórum síðum bókar-
innar. Helgi á þar margar ljós-
myndir og í þeim birtist hann les-
endum sem næmur og snjall
myndasmiður. Margar myndanna
eru teknar á slóðum utan alfara-
leiða og gefa því nýja sýn á landið.
Einnig er akkur að mörgum göml-
um myndum frá jöklaferðum fyrri
tíða.
Aftast í bókinni er rakinn annáll
jöklarannsókna á Íslandi allt frá
landnámsöld og fram á þetta ár. Í
viðauka eru ýmsar kennistærðir
helstu jökla og annar fróðleikur.
Ágrip af efni bókarinnar á ensku er
þar einnig að finna sem og tilvís-
anaskrá, heimildaskrá og nafna-
skrá.
Helgi er í fremstu röð vísinda-
manna á sínu sviði. Hér tekst hon-
um einkar vel að opna undraheim
íslensku jöklanna með þeim hætti
að óbreyttir lesendur á borð við
undirritaðan hafa gaman af og
verða stórum fróðari. Þessi bók á
mikið erindi til Íslendinga, ekki síst
hinna ferðaglöðu. Hún opnar augu
allra sem hafa unun af að lesa í
landið fyrir undrum náttúruaflanna.
Þeir munu líta landið öðrum augum
eftir lesturinn.
Morgunblaðið/RAX
Helgi „[O]pnar augu allra sem hafa unun af að lesa í landið.“
Eftir dr. Helga Björnsson
Bókaútgáfan Opna
Reykjavík 2009, 479 bls.
GUÐNI
EINARSSON
BÆKUR
Sannkallað stórvirki
Fræðirit
Jöklar á Íslandi
bbbbb
ÞAÐ á ekki af þeim Gallagherbræðrum
að ganga. Síðasta rifrildi bræðranna
varð til þess að Noel gekk úr sveitinni –
fyrir fullt og fast. Hann hefur svo komið
flestum að óvörum með því að neita að
grafa stríðsöxina, eins og venja hefur
verið. Liam litli lætur hins vegar engan
bilbug á sér finna og ætlar að keyra
sveitina áfram án Noels og í gær var til-
kynnt um nýja breiðskífu, sem á að
koma út næsta sumar.
„Platan á að koma út í júlí,“ er haft
eftir kokhraustum söngvaranum. „Við
erum þegar búnir að klára þrjú lög og
þau eru algerlega stórkostleg.“ Þeir
Andy Bell og Gem Archer, bassa- og gít-
arleikari, eru enn í bandinu og þá hafa
trymbillinn Chris Sharrock og hljóm-
borðsleikarinn Jay Darlington verið
ráðnir sem fullgildir meðlimir.
Ný Oasisplata næsta sumar
Reuters
Bræðra-
víg Þessi
mynd af
Oasis er
víst orðin
ónothæf.
568 8000 – borgarleikhus.is – midasala@borgarleikhus.is
Fjölskyldan - ágúst í Osagesýslu (Stóra sviðið)
Fös 18/12 kl. 19:00 aukas Sun 3/1 kl. 19:00 Fim 21/1 kl. 19:00
Lau 19/12 kl. 19:00 Fös 8/1 kl. 19:00 Sun 24/1 kl. 19:00
Þri 29/12 kl. 19:00 Lau 9/1 kl. 19:00 Lau 30/1 kl. 19:00
Mið 30/12 kl. 19:00 Sun 17/1 kl. 19:00
Sýningin er þrír þættir, hver 1 klst að lengd. Hlé eftir 1. og 2. þátt.
Söngvaseiður (Stóra sviðið)
Sun 27/12 kl. 14:00 Sun 3/1 kl. 14:00 Sun 17/1 kl. 14:00
Sun 27/12 kl. 19:00 Sun 10/1 kl. 14:00 Sun 24/1 kl. 14:00
Vinsælasti söngleikur ársins - tryggðu þér miða strax
Jesús litli (Litla svið)
Fim 17/12 kl. 20:00 8.K Þri 29/12 kl. 19:00 Sun 3/1 kl. 20:00
Lau 19/12 kl. 21:00 9.K Þri 29/12 kl. 21:00 aukas Lau 9/1 kl. 20:00
Sun 20/12 kl. 20:00 aukas Mið 30/12 kl. 19:00
Fimm stjörnu leiksýning. Snarpur sýningartími, sýningum líkur í janúar
Harry og Heimir (Litla sviðið)
Fös 18/12 kl. 19:00 49.K Fös 15/1 kl. 19:00 Lau 23/1 kl. 22:00
Fös 18/12 kl. 22:00 50.K Lau 16/1 kl. 19:00 Sun 24/1 kl. 20:00
Lau 19/12 kl. 16:00 Lau 16/1 kl. 22:00 Fös 29/1 kl. 19:00
Sun 27/12 kl. 22:00 Sun 17/1 kl. 20:00 Lau 30/1 kl. 19:00
Mán 28/12 kl. 19:00 Fim 21/1 kl. 20:00 Lau 30/1 kl. 22:00
Fös 8/1 kl. 19:00 Fös 22/1 kl. 20:00 Sun 31/1 kl. 20:00
Fös 8/1 kl. 22:00 Lau 23/1 kl. 19:00
Rautt brennur fyrir (Nýja svið)
Þri 29/12 kl. 20:00 síðasta sýn
Ekki við hæfi barna. Síðasta sýning 29. des
Bláa gullið (Litla svið)
Fim 17/12 kl. 10:00
Uppsetning Opið út í samstarfi við Borgarleikhúsið.
Djúpið (Litla svið/Nýja svið)
Mið 30/12 kl. 21:00 aukas
Síðustu sýningar! Sýningartími: 1 klst, ekkert hlé.
Jesús litli hringir jólin inn
Gjafakort Borgarleikhússins
– gjöf sem lifnar við
GJAFAKORT
ÞJÓÐLEIKHÚSSINS
Einstakt tilboð til jóla
ÞJÓÐLEIKHÚSI
SÍMI: 551 1200 • WWW.LEIKHUSID.IS
Brennuvargarnir (Stóra sviðið)
Fös 8/1 kl. 20:00 Fim 21/1 kl. 20:00
Fös 15/1 kl. 20:00 Fös 22/1 kl. 20:00
Nýjar sýningar komnar í sölu!
Oliver! (Stóra sviðið)
Lau 26/12 kl. 20:00 Frums. Sun 3/1 kl. 20:00 6. K Lau 23/1 kl. 15:00
Sun 27/12 kl. 16:00 Aukas. Lau 9/1 kl. 16:00 Aukas. Fös 29/1 kl. 19:00
Sun 27/12 kl. 20:00 2. K Lau 9/1 kl. 20:00 7. K Lau 30/1 kl. 15:00
Þri 29/12 kl. 20:00 3. K Sun 10/1 kl. 16:00 Aukas. Lau 30/1 kl. 19:00
Mið 30/12 kl. 20:00 4. K Sun 10/1 kl. 20:00 8. K Lau 6/2 kl. 15:00
Lau 2/1 kl. 16:00 Aukas. Fim 14/1 kl. 19:00 Lau 6/2 kl. 19:00
Lau 2/1 kl. 20:00 5. K Lau 16/1 kl. 15:00
Sun 3/1 kl. 16:00 Aukas. Lau 16/1 kl. 19:00
Gjafakort á tilboðsverði til jóla!
Sindri silfurfiskur (Kúlan)
Sun 27/12 kl. 15:00 Þri 29/12 kl. 15:00 Mið 30/12 kl. 15:00
Miðaverð aðeins 1500 kr.
Leitin að jólunum (Þjóðleikhúsið)
Mið 16/12 kl. 17:00 Aukas. Lau 19/12 kl. 13:00 Sun 20/12 kl. 13:00
Fim 17/12 kl. 17:00 Aukas. Lau 19/12 kl. 14:30 Sun 20/12 kl. 14:30
Lau 19/12 kl. 11:00 Sun 20/12 kl. 11:00
Aukasýningar komnar í sölu!
Ókyrrð (Kassinn)
Þri 29/12 kl. 20:00 Mið 30/12 kl. 20:00
Gestaleikur - aðeins þessar tvær sýningar!
Ð
Leikfélag Akureyrar
Miðasölusími: 4 600 200, netfang: midasala@leikfelag.is
Lykillinn að jólunum (Rýmið)
Lau 19/12 kl. 11:00 Lau 19/12 kl. 13:00 Lau 19/12 kl. 15:00
Síðustu sýningar
39 þrep (Samkomuhúsið)
Fim 7/1 kl. 20:00 fors. Lau 16/1 kl. 19:00 6. k. Sun 24/1 kl. 20:00 11. k.
Fös 8/1 kl. 20:00 frums. Sun 17/1 kl. 20:00 7. k. Fös 29/1 kl. 19:00
Lau 9/1 kl. 19:00 2. k Fim 21/1 kl. 20:00 8.k. Lau 30/1 kl. 19:00
Sun 10/1 kl. 20:00 3.k. Fös 22/1 kl. 19:00 9.k. Lau 30/1 kl. 22:00 Aukas
Fim 14/1 kl. 20:00 4. k. Lau 23/1 kl. 19:00 10. k. Fös 5/2 kl. 19:00
Fös 15/1 kl. 19:00 5. k. Lau 23/1 kl. 22:00 Aukas Lau 6/2 kl. 19:00
Forsala er hafin