SunnudagsMogginn - 09.05.2010, Side 28

28 9. maí 2010
A
ðalverðbréfavísitala Bandaríkjanna
hrundi fyrir fáeinum dögum. Annað
eins bakslag hafði ekki sést í háa herrans
tíð. Nú er talið að kveikjan hafi verið
misvísandi skilaboð og jafnvel hrein mistök, sem
leiddu til viðskiptafyrirmæla sem tóku til tugmillj-
arða dollara. Þetta er nógu alvarlegt í sjálfu sér. En
slík „tæknileg“ mistök hefðu ekki haft slíkar af-
leiðingar nema óróleiki, vantraust og óvissa væri
fyrirferðarmikil á markaðnum. Og þannig er stað-
an núna.
Hinn nýi ótti
Óvissan er síst minni en áður, en vettvangur óttans
hefur færst til. Hið fyrra efnahagshrun var fylgi-
fiskur efnahagsstefnu stærstu seðlabanka heims í
bland við áhættusækni fjármálamanna, og óglöggra
skila á milli fjárfestingarbankastarfsemi og við-
skiptabankastarfsemi innan sömu stofnana. Snúnir
og þó einatt innihaldssnauðir fjármálagerningar
urðu undirstaða fjármálabólu, sem margur hagn-
aðist gegndarlaust á, en aðrir töpuðu miklu og jafn-
vel öllu sínu, þar sem hún hlaut að springa með al-
varlegum afleiðingum fyrir allan fjöldann. Þær
afleiðingar voru þó mildaðar með stórkostlegum
inngripum ríkisvaldsins um veröldina þvera og
endilanga. Menn önduðu léttar. Hin samhæfðu
viðbrögð og afl ríkissjóða og seðlabanka sáu til þess
að lausafjárvandinn varð ekki að alvarlegri og var-
anlegri heimskreppu. Það héldu menn að minnsta
kosti.
Næsta lota
En nú hafa efasemdirnar látið á sér kræla. Óttinn
fer vaxandi og hann á aðra rót en fyrr, eins og áður
sagði. Nú hugsar margur maðurinn, að í næstu lotu
verði ekki hægt að treysta á ríkisvaldið. Ekki vegna
þess að viljann muni vanta. Getan verður ekki fyrir
hendi. Samhliða gríðarlegri innspýtingu fjár úr rík-
issjóðum og að hluta úr hirslum seðlabanka og þá
að lokum úr prentvélum þeirra var vanda banka-
stofnana slegið á frest í fyrri hrinunni. Dæmin voru
ekki gerð upp. Það átti að bíða þar til um hægðist
og traustið væri orðið meira. Stórir bankar og
þekktir eru því með fjölmargar kröfur í fórum sín-
um, sem ekki eru jafn góðkynja og lestur reikninga
bankanna virðist staðfesta. Með öðrum orðum þá
er eignastaða þeirra mun lakari en endurskoðaðir
reikningar þeirra gefa til kynna. Ekki er þó ætlandi
að sú staða sé jafn ömurleg og var hjá gömlu ís-
lensku bönkunum og endurskoðendur þeirra virt-
ust ekki átta sig á eða kusu að líta fram hjá. Þetta
þýðir að í næstu lotu kreppunnar verða þessir
bankar berskjaldaðir. Og ríkissjóðir margra burðu-
gustu ríkja heims eru einnig komnir að endimörk-
um getu sinnar. Ríkissjóðshalli í stærri stíl en þegar
er orðinn fái ekki staðist. Staðan í Bandaríkjunum
er þekkt. Evrópusambandið, og þá einkum sú innri
deild þess sem býr við evru, á augljóslega fullt í
fangi með lítið hagkerfi eins og það gríska. Er það
þó aðeins um 2% af hagkerfi evrusvæðisins. Sum-
um evruríkjum sem illa standa er gert að fara út á
markaðinn og slá lán á óhagstæðum kjörum svo
þau geti tekið þátt í hjálp við Grikki, samkvæmt
fyrirmælum Frakka og Þjóðverja. Það mun auka
þeirra vanda og flýta því að þaðan berist hjálp-
arbeiðnir. Þessi kapall minnir á annan íslenskan
sem kallaður var langavitleysa.
Hann var ýmist endalaus eða fékk illan endi.
Athyglin beinist að Bretlandi
Um hríð hafa menn beint sjónum að þeim ríkjum
sem skjálftamælar efnahagslífsins benda til að muni
gjósa næst á eftir Grikkjum. Portúgal, Spánn, Ítalía
og Írland eru á þeim athugunarlista og staða þeirra
hefur versnað á undanförnum mánuðum. En nú
horfa menn æ oftar til Bretlands, sem er jafn skuld-
ugt og Grikkland. Þar er ekki útlit fyrir styrka og
samheldna stjórn í augnablikinu, og lítið má út af
bera.
Merkel, kanslari Þýskalands, hefur í senn þurft
að verja og afsaka ákvörðun sína um að Evrópu-
sambandið geri tilraun til að hjálpa Grikklandi.
Hún tekur fram að samúð hennar með því landi
ráði ekki för. Það mætti hennar vegna sigla sinn sjó,
því engu geti það um ógöngur sínar kennt nema
sjálfu sér. Nei, hún sé nauðbeygð til að rétta Grikk-
landi lánsfé og pína önnur evruríki til að gera slíkt
hið sama, því annars liðist myntsamstarfið í sundur.
Þær staðhæfingar segja sitt um grundvöll mynt-
samstarfsins. Tilraunin felst í því að beita miklu afli
til að takmarka öngþveitið og upplausnina við
Grikkland eitt með eins konar efnahagslegum
mæðiveikigirðingum. Slíka aðferð þekkjum við Ís-
lendingar vel. Og við vitum að líkurnar á að sú að-
gerð heppnist versna til muna þegar í ljós kemur að
hin efnhagslega riða hefur þegar komið fram víða
utan girðingarinnar. Og eins og framan greinir fer
ekki á milli mála að þannig er ástandið á nágranna-
bæjum Grikklands.
Íslendingar berskjaldaðir
Og hvernig munu þessar ótryggu aðstæður birtast
okkur Íslendingum? Það ætti að vera okkar styrkur
að hafa tekið bankaskellinn fyrir nærri tveimur ár-
um. En vandinn er sá að tíminn hefur verið illa
nýttur, svo ekki sé meira sagt. Íslensk yfirvöld eru
enn að beita neyðarlögum 18 mánuðum eftir að þau
voru sett. Yfirgnæfandi líkur eru á að dómstólar
muni ekki líða slíka framgöngu og að síðbúnar að-
gerðir í málefnum sparisjóða með vísun í 18 mánaða
gamallt neyðarástand verði taldar ólögmætar, með
alvarlegum skaða fyrir efnahagslífið og ríkissjóð.
Tveir af þremur bönkum hafa verið „einkavæddir“
með aðferðum sem enginn skilur, þeir settir í hend-
urnar á mönnum, sem er sagt að yfirvöldin viti ekki
hverjir séu, og verður næstu fimm árin stjórnað af
mönnum sem bera ekki ábyrgð gagnvart neinum og
segjast starfa í umboði aðila sem þeir geti ekki upp-
lýst hverjir séu, því þeir viti það ekki. Annar bank-
anna, Arion banki, er svo í einkakeppni um það
hvort hann nái að verða spilltari banki en gamla
Kaupþing á skemmri tíma en hinum gamla banka
tókst. Þetta er háleitt markmið, en ekki verður bet-
ur séð en vinningslíkur Arionbanka aukist dag frá
degi. Ríkisbankinn, Landsbanki Íslands, leggur sig
Reykjavíkurbréf 07.05.10
Glataður tími