Morgunblaðið - 28.01.2010, Blaðsíða 24

24 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. JANÚAR 2010
Í TENGSLUM við
loftslagsþingið í Kaup-
mannahöfn í desem-
bermánuði síðast-
liðnum hafa farið fram
miklar umræður um
hlýnun jarðar og sýnist
sitt hverjum. Í við-
ræðum samninga-
manna og þjóð-
arleiðtoga á
loftslagsþinginu var almennt gengið
út frá því að hlýnun jarðar sé stað-
reynd sem bregðast þurfi við og spár
vísindamanna eru notaðar sem við-
mið þegar rætt er um aðgerðir til
þess að aðlagast óumflýjanlegri
hlýnun og draga úr hlýnun eftir því
sem unnt er.
Í umræðunni hafa komið fram
fullyrðingar um að kenningar um
hlýnun loftslags séu byggðar á ýkj-
um og jafnvel á víðtæku samsæri
vísindamanna og umhverfisvernd-
arsinna. Erfitt er fyrir almenning að
átta sig á því hvað er satt og logið í
þessari umræðu vegna þess að ýms-
ir fréttamenn, álitsgjafar og vís-
indamenn hafa sent frá sér ummæli
sem stangast á. Fulltrúar beggja
sjónarmiða í þessari umræðu hafa
jafnframt ásakað andstæðinga sína
um að stjórnast af annarlegum hvöt-
um og blekkja almenning og stjórn-
völd.
Hér verður ekki plássins vegna
farið út í rekja fréttir af stolnum
tölvupósti frá loftslagsrannsókn-
arstofnun í Bretlandi eða mistök í
umfjöllun um Himalajajökla í síð-
ustu skýrslu milliríkjanefndar Sam-
einuðu þjóðanna (IPCC) um lofts-
lagsbreytingar en látið duga að
fullyrða að þessar fréttir eru fjarri
því að vera tilefni til ályktana um
víðtækt samsæri vísindamanna né
heldur gefa þær til kynna að gögn
um hlýnun loftslags frá veðurstofum
eða rannsóknarstofnunum séu röng
eða misvísandi. Hins vegar viljum
við koma á framfæri nokkrum stað-
reyndum um loftslag og loftslags-
breytingar sem almennt sam-
komulag er um meðal
veðurfræðinga og vísindamanna á
sviði veðurfarsrannsókna.
Nokkrar staðreyndir um gróður-
húsaáhrif og hlýnun jarðar:
1. Náttúruleg gróðurhúsaáhrif í
lofthjúpi jarðar hafa áhrif á loftslag.
Um þetta atriði er enginn ágrein-
ingur meðal vísindamanna.
2. Koltvísýringur og ýmsar aðrar
lofttegundir sem eru í litlu magni í
lofthjúpnum valda hluta af gróður-
húsaáhrifunum. Fjölmargar mæl-
ingar á jörðu niðri og úr gervihnött-
um á braut um jörðu sýna þetta
óyggjandi.
3. Styrkur gróðurhúsalofttegunda
í lofthjúpnum hefur aukist verulega
vegna losunar mannsins. CO2 hefur
aukist um 35-40%, CH4 hefur meira
en tvöfaldast, N2O hefur aukist um
15%, O3 í veðrahvolfinu hefur einnig
aukist svo og nokkrar aðrar loftteg-
undir sem valda gróðurhúsaáhrifum
í lofthjúpnum.
4. Auðvelt er að meta breytingar í
geislunarbúskap sem leiða af aukn-
um styrk gróðurhúsalofttegunda.
Talið er að tvöföldun á styrk CO2
leiði til aukningar á geislun til yf-
irborðs upp á um 4 W/m2. Heild-
arbreyting á geislunarbúskap af
völdum aukins styrks gróðurhúsa-
lofttegundanna, sem nefndar voru í
lið 3, frá því fyrir iðnbyltingu er nú
um 3 W/m2. Nettóbreytingin (að
teknu tilliti til kælandi endurkasts
frá ögnum í lofthjúpnum og nokk-
urra annarra þátta) er um 1,5 W/m2.
5. Næmi loftslags gagnvart geisl-
unarbreytingu sem samsvarar tvö-
földun í styrk CO2 er metin um 3°C.
Næmi loftslags er breyting í með-
alhita jarðar þegar jafnvægi er náð
af völdum breytingar í geisl-
unarbúskap. Hún er talin liggja á
bilinu 2-4,5ºC, besta mat er 3°C.
6. Meta má loftslagsbreytingu
með því að margfalda saman breyt-
ingu á geislunarbúskap og næmi
loftslags. Sú breyting á geisl-
unarbúskap sem nú er orðin sam-
svarar meðalhlýnun upp á 1,2ºC
þegar nýju hitajafnvægi er náð.
Þessi hitabreyting er ekki að fullu
orðin sökum þess að höfin eru lengi
að ná hitajafnvægi. Hluti hlýnunar
af völdum gróðurhúsalofttegunda
sem þegar hafa verið losaðar upp í
andrúmsloftið á þannig eftir að
koma fram þótt styrkur gróð-
urhúsalofttegunda breytist ekki um-
fram það sem orðið er. Þessi óorðna
hlýnun sem mannkynið „á inni“ er
talin um 0,5ºC. Ef ekki verður gripið
til aðgerða til þess að draga úr losun
gróðurhúsalofttegunda út í and-
rúmsloftið er talið að hlýna kunni
um 3 til 5ºC til viðbótar þegar öll
áhrif losunar sem vænta má á þess-
ari öld eru fram komin.
Ekkert bendir til þess að ofan-
greindar staðreyndir verði dregnar í
efa með rökum sem samræmast al-
mennri vísindalegri þekkingu á eðl-
is- og veðurfræði. Allt bendir til
þess að loftslag jarðarinnar breytist
nú hratt af völdum þeirrar losunar
mannkyns á gróðurhúsaloftteg-
undum sem þegar er orðin. Ekki
þarf annað en að fylgjast með hörf-
un jökla hérlendis og á fjölmörgum
öðrum stöðum til þess að sannfær-
ast um það að hlýnunin er ekki bara
fræðileg umræða á þingum og í fjöl-
miðlum heldur áþreifanleg þróun
sem þegar hefur mikil áhrif á nátt-
úrufar. Fréttirnar sem að ofan voru
nefndar og hafa verið ofarlega á
baugi í fjölmiðlum að undanförnu
breyta engu um þau meginatriði
sem hér hafa verið rakin. Á þessum
staðreyndum þarf að byggja um-
ræður um loftslagsbreytingar og
pólitísk viðbrögð við þeim.
Ýtarlegri útgáfu af þessari grein er að
finna á vef Morgunblaðsins (www.mbl.is/
greinar) og vef Veðurstofu Íslands (http://
www.vedur.is/vedur/frodleikur/greinar/
nr/1805).
Meira: www.mbl.is/greinar
Nokkrar staðreyndir um loftslag
og loftslagsbreytingar
Eftir Tómas
Jóhannesson og
Halldór Björnsson
» Almennt samkomu-
lag er meðal veð-
urfræðinga og vísinda-
manna á sviði
veðurfarsrannsókna um
að jörð sé að hlýna
vegna vaxandi gróður-
húsaáhrifa.
Tómas Jóhannesson
Höfundar eru jarðeðlisfræðingar á
Veðurstofu Íslands og hafa setið í vís-
indanefndum umhverfisráðuneytisins
um loftslagsbreytingar.
Halldór Björnsson
NIÐURSKURÐ-
UR hins opinbera
bitnar á öllum og er
óhjákvæmilegur.
Niðurskurðurinn
sem nemur 35%
lækkun framlaga til
kvikmyndasjóðs á
fjárlögum 2010 er
fordæmalaus. Sam-
kvæmt fjárlaga-
frumvarpinu verða
framlög til Kvikmyndasjóðs skorin
úr þeim 700 milljónum, sem þau eiga
að vera í samkvæmt samningi rík-
isins við greinina, niður í 450 millj-
ónir króna. Ásættanlegur nið-
urskurður væri svipaður og í öðrum
listgreinum, eða á bilinu 0-10%. Það
er óskiljanlegt að yfirvöld stefni að
því að skera enn meira niður í kvik-
myndageiranum sem hefur loksins
náð sér almennilega á strik á Íslandi.
Síðan kemur rothöggið frá RÚV
sem kýs að beita kvikmyndagerð-
armönnum fyrir sig til að pressa á
stjórnvöld um aukafjárframlög til
stofnunarinnar. Við hinsvegar neit-
um því að vera bitbein á milli stjórn-
valda og Ríkisútvarpsins.
Afleiðingarnar verða þær að
framleiðsla á leiknu efni sem hefur
tekið gífurlegum framförum á síð-
ustu misserum mun dragast saman
og hugsanlega leggjast alveg af og
útilokað verður að framleiða heim-
ildarmyndir. Viðfangsefnin blasa við
okkur sem höfum það hlutverk að
fjalla um samtímann bæði í leiknu
efni og heimildarefni, fjalla um hrun-
ið og afleiðingar þess. Það er einmitt
í þessum verðmætum sem hags-
munir okkar allra liggja og munu
marka spor sín á sögu okkar og
þjóðfélag. Kvikmyndagerð er öflugt
vopn í erfiðri baráttu Íslands í miðju
efnahagshruni.
Við erum að berjast við að skapa
atvinnugrein sem hefur mikla mögu-
leika á að verða ein af stoðum þess
samfélags sem hér þarf að byggja.
Einmitt sú tegund framleiðslu sem
við ættum að hlúa að og nota til að
vinna okkur út úr
kreppunni. Það er
staðreynd í þessum
bransa að þeir fram-
leiðendur sem ekki
hafa vilyrði um sýn-
ingu í sjónvarpi eiga
enga möguleika á að
sækja um styrki ann-
ars staðar frá. Því mun
niðurskurður í fram-
leiðslu íslenskra kvik-
mynda og annars efnis
verða tvöfalt meiri en
sá niðurskurður sem
verður á fjárframlagi ríkisins. Meira
en helmingur þess fjár sem fer í
framleiðsluna kemur frá einkaað-
ilum og frá útlöndum. Óþarft er að
taka það fram að það færir gjaldeyri
til landsins. Kvikmyndagerð skilar
því beinum hagnaði, má þá benda á
að flestar eða allar þær leiknu bíó-
myndir eða sjónvarpsþáttaraðir sem
framleiddar voru hér undanfarin ár
hafa verið seldar til erlendra sjón-
varpsstöðva.
Þessi niðurskurður vinnur þvert
gegn stefnu stjórnarinnar á öðrum
sviðum. Iðnaðarráðuneytið hefur
verið að auka endurgreiðslu vegna
kvikmyndaframleiðslu í samkeppni
við önnur lönd til að fá hingað kvik-
myndaverkefni, endurgreiðslan er
því tekjuöflunartæki ekki styrkur til
kvikmynda. Þessi niðurskurður mun
koma til með að kosta fjöldamörg
störf. Hvað getum við þá gert með
allt okkar fagfólk sem hefur byggt
upp þekkingu sem skilar íslensku
hugviti út í samfélagið bæði hér
heima og erlendis? Fagið er enn
ungt hér á landi. Íslensk kvikmynda-
fyrirtæki hafa í góðri trú með þann
samning sem í gildi er við mennta-
mála- og fjármálaráðuneytið til
dæmis fjárfest í eftirvinnslu kvik-
mynda sem nú fer að mestu leyti
fram innanlands í kjölfar tækniþró-
unar sem gerir það mögulegt. Með
þessum gjörningi er verið að kippa
fótunum undan þessari grein. Við
höfum allan þann búnað, þekkingu
og kraft sem til þarf til að halda batt-
eríinu gangandi. Ein ástæða þess að
erlend kvikmyndafyrirtæki hafa
treyst sér til að koma hingað með
stór verkefni er sú að til staðar er
vel menntað kvikmyndagerðarfólk
sem kann til verka. Með þriðjungs
fækkun starfa í greininni verður
þessu ekki lengur til að dreifa.
Ég vil taka það sérstaklega fram
að stétt kvikmyndagerðafólks hefur
lengi verið láglaunastétt. Flestir
vinna þar af hugsjón. Við berum
mikla ábyrgð og erum sendiherrar
Íslands um heim allan. Kvikmyndir
okkar eru sú landkynning sem við
þurfum á að halda núna. Rann-
sóknir hafa sýnt að beint samband
er á milli sýninga íslenskra kvik-
mynda erlendis og ferðamanna-
straums frá viðkomandi landi hing-
að. Hér er því ekki aðeins um
almenna landkynningu að ræða
heldu beinharða hagsmuni. Við er-
um ekki stétt sem þekkt er fyrir væl
og viljum við svo sannarlega ekki
byrja á því núna. Flestir sem ég
þekki í greininni lepja dauðann úr
skel og halda áfram að harka þrátt
fyrir mótlæti. Við ætlum ekki að
sitja undir þessari óréttmætu
skerðingu þegjandi og hljóðalaust
heldur berjast fyrir tilverurétti okk-
ar eins og svo oft áður. Við viljum
ekki berjast við stjórnvöld fyrir
hönd Ríkisútvarpsins enda finnst
okkur meiri þörf á því núna en
nokkurn tíma að þeir sem vinna að
framgangi íslenskrar menningar
taki höndum saman og sýni skyn-
semi og sanngirni á þessum erfiðu
niðurskurðartímum.
Niðurskurður kvikmynda-
og sjónvarpsefnis
Eftir Veru
Sölvadóttur »… stétt kvik-
myndagerðarfólks
hefur lengi verið lág-
launastétt. Flestir
vinna þar af hugsjón.
Við berum mikla
ábyrgð og erum sendi-
herrar Íslands um
heim allan.
Vera Sölvadóttir
Höfundur er kvikmyndagerð-
armaður.
BÆJASTJÓRN Kópa-
vogs hefur lagt fram
fjárhagsáætlun er var
einróma samþykkt af öll-
um bæjarfulltrúum.
Gunnar Birgisson, fyrr-
verandi bæjarstjóri, hef-
ur gagnrýnt að eldri
borgurum er þar gert að
greiða fyrir sundferðir
sínar; virðing og hefð
fyrir félagslegum gildum
virt að vettugi.
Tveir bæjarfulltrúar hafa svarað í
Morgunblaðinu: Ragnheiður Kristín
Guðmundsdóttir Sjálfstæðisflokki
(15.1.) og Guðríður Arnardóttir Sam-
fylkingu (6.1.) Þeirra sterkustu rök
eru að eldri borgarar greiði sama og
börn. Börn greiða ekki í sund heldur fá
foreldrar þeirra frítt fyrir þau til sex
ára aldurs og skólasund innifalið í
kennslu skólanna. Þá fá börn/
unglingar styrk til íþróttaiðkunar en
það getur ekki verið neinn sam-
anburður um hvers vegna eldri borg-
arar greiða fyrir sundferðir eða var
nauðsynlegt til bjargar fjárhagsstöðu
Kópavogsbæjar.
Samfylking og Vinstri grænir settu
velferðarkerfið á oddinn í síðustu
kosningum en eftir valdatöku í stjórn
landsins hefur slíkt „smámál“ vikið til
hliðar og gengið á kjör eldri borgara
sem aldrei fyrr. Guðfríður Arn-
ardóttir, oddviti Samfylkingar í bæj-
arstjórn Kópavogs, fylgir „nýju
vinstristefnunni“ trúverðuglega og
stærir sig af samstöðu bæjarstjórnar í
málefnum bæjarins; að eldri borgarar
voru sviptir þeim rétti að geta sótt
sund án þess að greiða fyrir eftir 67
ára aldur.
Núverandi formaður Íþrótta- og frí-
stundaráðs, Ragnheiður Kristín Guð-
mundsdóttir, ætti að horfa inn á við og
íhuga siðferðileg samfélagsgildi til
áhrifa innan íþróttahreyfingarinnar,
ekki síður mikilvægt en líkamlegar æf-
ingar. Þótt hún þekki nokkra eldri
borgara er telja sig ekki muna um
gjaldið eru kjör eldri borgara almennt
rétt til hnífs og skeiðar; ekki gert ráð
fyrir tómstundaiðju.
Eldri borgarar eru vel
að því komnir að bæta lífi
við árin með hollri hreyf-
ingu sér til lífsfyllingar og
heilsubótar og geta að
auki sparað bæjarsjóði/
velferðarkerfinu umtals-
verðar fjárhæðir í sam-
félagslegri umönnun.
Að eldri borgarar fái
frítt í sund að loknum
starfsdegi er prinsippmál
um að halda siðferðileg
gildi í heiðri fyrir velferð
framtíðarinnar, jafnframt
skilaboð út í samfélagið, ekki síst til
ungu kynslóðarinnar.
Núverandi eldri borgarar eru sú
kynslóð er byggði upp efnahagslega
kjölfestu og velferðarkerfi er ennþá
heldur þrátt fyrir kreppuna; rafmagn
um öll byggðarlög, góðar samgöngur,
blómlegan landbúnað, tæknivæddan
fiskveiðiflota, orkuver; er gefur gjald-
eyri í þjóðarbúið og mun bjarga þjóð-
inni út úr kreppunni.
Þá felldi bæjarstjórn Kópavogs nið-
ur árshátíð starfsmanna sinna í sparn-
aðarskyni, en hefði ekki heldur mátt
minnka tilkostnað? Flestir þekkja sög-
una um naglasúpuna er varð dýrindis
máltíð, viðkomandi til mikillar gleði
eftir að hafa yfirstigið nískuna er kom
í veg fyrir að gleðjast saman, er það
ekki mergurinn málsins?
Vonandi verður Gunnar Birgisson
leiðtogi í bæjarmálum enn um sinn,
hann hefur mikla yfirsýn, bæði fé-
lagslega og fjárhagslega, manna lík-
legastur til að finna sparnaðarleiðir án
þess að skerða grunngildi í velferð
bæjarbúa og hafa samfélagsleg gildi
umfram allt að leiðarljósi.
Bæjarstjórn Kópavogs
sendir röng skilaboð
Eftir Sigríði Laufeyju
Einarsdóttur
Sigríður Laufey
Einarsdóttir
»… flestir þekkja sög-
una um naglasúpuna
er varð dýrindis máltíð,
viðkomandi til mikillar
gleði eftir að hafa yfir-
stigið nískuna …
Höfundur er BA í guðfræði/djákni, fé-
lagskona eldriborgarafélags Kópavogs.