Skólablaðið - 01.03.1987, Blaðsíða 41

SKÓLABLAÐIÐ 41
fónían var frumflutt og var fólk lítið
hrifið af henni. Mótlætið var svo
mikið að hann hætti alveg að semja
á tímabili og varð mjög þunglyndur.
Hann var svo langt leiddur að hann
varð að komast undir læknishend-
ur. Vinir hans töldu hann á að fara í
meðferð hjá geðlækni sem hét dr.
Nokolai Dahl. Rachmaninoff sam-
þykkti að láta dáleiða sig til þess að
reyna að komast yfir þunglyndið.
Dáieiðslan bar árangur og dr.
Dahl tókst að fá Rachmaninoff til
þess að byrja að vinna að öðrum
píanókonsert. Síðar, árið 1901, var
sá konsert (nr. 2 í c-moll) frumfluttur
í Londón og Rachmaninoff spilaði
sjálfur á flygilinn. Nú vann hann mik-
inn sigur og verkið sló algerlega í
gegn, ef svo#má að orði komast.
Þessi píanókonsert er örugglega
vinsælasta verk hans. Hann er ákaf-
lega rómantískur en einnig mjög
dapurlegur og takturinn sérstak-
lega skemmtilegur.
Eins og áður sagði sló píanó-
konsert þessi í gegn og skipaði sér
fljótt sess meðal vinsælustu píanó-
konserta. Eftir að Rachmaninoff
hafði samið konsertinn varð hann
geysilega vinsæll, bæði sem tón-
skáld og píanóleikari. Honum stóðu
allar dyr opnar og rétt eftir að kon-
sertinn hafði verið frumfluttur fékk
hann stöðu sem stjórnandi við keis-
aralega leikhúsið í Moskvu. Seinna
sagði hann þeirri stöðu lausri til
þess að hafa nægan tíma til tón-
smíða. Á þeim tíma, árið 1909,
samdi hann meðal annars píanó-
konsert nr. 3 í d-moll, sem mörgum
finnst vera fínlegasti konsert hans.
Það er kannski vegna þess að hann
er agaðri ogekki eins villturogpíanó-
konsert nr. 2.
Um þetta leyti samdi hann líka tvö
stór hljómsveitarverk, Dauðaeyj-
una (eftir málverki Arnolds
Böcklins) og sinfoníu nr. 2 sem
margir telja besta hljómsveitarverk
hans.
Á árunum 1910—1917 bjó Rach-
maninoff í Rússlandi en þegar bylt-
ingin stóð sem hæst fór hann til
Skandinavíu og sá föðurland sitt
aldrei aftur. Honum þótti mjög vænt
um gamla Rússland og þótt hann
flyttist til Bandaríkjanna gat hann
aldrei leynt löngun sinni eftir því.
Hann varð einmana maður og gat
aldrei almennilega aðlagað sig að
þessum nýju aðstæðum.
Árið 1931 var músik hans bönnuð
í Sovétríkjunum vegna þess að
hann var í rauninni fulltrúi fyrir hina
svokölluðu millistétt. Tónlist hans
þótti einstaklega hættuleg fyrir
hana sökum þess að hann átti víst
að hafa æst hana upp með tónverk-
um sínum.
Rachmaninoff hafði ekki mikinn
áhuga á því sem hann kallaði „nú-
tímatónlisr. Samt sem áður virti
hann öll þau tónskáld sem sömdu í
þeim anda. Hann var á þeirri
skoðun að nútímatónlist væri erfið
tónlist en því miður gætu bara fá
tónskáld náð valdi á henni. Þeir
væru allt of margir sem ekkert gætu
samið og færu bara í skóla til þess
að „læra að verða tónskáld". „Annað-
hvort er maður tónskáld eða ekki.
Það er ekki hægt að læra að verða
það,“ sagði Rachmaninoff eitt sinn
við góðan vin sinn.
Rachmaninoff leit fyrst og fremst
á sjálfan sig sem rússneskt
tónskáld. Samt sem áður heyrist
ekki mikið af þjóðlegum rúss-
neskum laglínum í verkum hans.
En þar sem hann leit á sjálfan sig
sem rússneskt tónskáld hlaut tón-
list hans náttúrlega að vera rúss-
nesk líka.
Tónlist var hans líf og yndi og
hann samdi í mjög rómantískum
anda því að honum var nauðsyn-
legt að tjá tilfinningar sínar og gefa
þeim lausan tauminn. Meðal verka
Rachmaninoffs frá því að hann var
í Bandaríkjunum er píanókonsert
nr. 4. Það er rhapsodía fyrir píanó
og liljómsveit sem hann byggir á
laglínu eftir Paganini (samin árið
1934), svo og sinfónía nr. 3. Einnig
hefur Rachmaninoff samið fjöldann
allan af smærri píanóverkum, t.d.
sönglög, prelúdíur, etýður, og til
minningar um vin sinn, Tsjaikofski,
samdi hann eina selló-sónötu. í
öllum tónverkum hans má heyra
hvers konar persónuleiki hann
hefur verið, — dapur og einmana.
Vinur Rachmaninoffs sagði að
hugsunin, sem lægi á bak við verk
hans, væri sú að föðurlandið,
Rússland, væri dautt land fyrir
mann eins og hann. Hann andaðist
í Kaliforníu í Bandaríkjunum árið
1943.
Þegar fjallað er um Rachmaninoff
má ekki gleyma því að ekki eru
nema rétt rúmlega fjörutíu ár síðan
hann dó. Því verður hann að teljast
til 20. aldar tónskálda eins og hann
telst til tónskálda 19. aldar.
Þegar Debussy, franskt tónskáld,
og fleiri tónskáld eru að semja í hinu
svokallaða „tólf tóna kerfi“ (of flókið
mál til þess að útskýra hér), til þess
að vera sem frumlegastir, þá er
Rachmaninoff, sem var uppi um
svipað leyti og þeir, mjög róman-
tískur og semur í gamaldags róm-
antískum eða klassískum anda.
Það er mjög merkilegt að hann skuli
iiafa getað samið svona án þess að
stela frá öðrum tónskáldum. Aðrir
voru og eru aftur á móti mjög iðnir
við að stela frá honum.
Ég ætla að vona að þessi grein
hafi ýtt undir og jafnvel vakið áhuga
ykkar á klassískri eða rómantískri
tónlist, því til þess að skilja dægur-
lagatónlist í dag verður að geta
skilið klassíska tónlist. Ef klassíska
tónlistin væri ekki til væri ekki til
nein dægurtónlist.
Að lokum vil ég ráðleggja þeim
sem hafa lesið þessa grein að
útvega sér píanókonsert nr. 2 eftir
Rachmaninoff og hlusta á hann.