Skólablaðið - 01.03.1987, Blaðsíða 39

SKÓLABLAÐIÐ 39
Sergei Rachmaninoff
Eftir Jóhönnu Vigdísi Arnardóttur
i þessari grein ætla ég að fjalla
uín rússnesRa tónskáldið og píanó-
snillinginn Sergei Rachmaninoff.
Áður en ég greini frá honum ætla
ég að fjalla um það hljóðfæri sem
hann lielgaði sig. píanóið. Einnig
ætla ég að segja frá þeirri stefnu
sem var ríkjandi þegar hann var
uppi, svo og ástandinu í heima-
landi hans í þann mund er hann var
að byrja að hasla sér völl sem
tónskáld.
Píanóið
Um miðja 1S. öld kom upp mikil
jaörl fyrir nýrri og auðveldari tónlist
en verið liafði fram að þeim tíma. Af
þessari tónlist þróaðist nýtt liijóð-
færi, píanóið. Áður liafði harpsikord
verið stærsta og veigamesta tón-
borðshljóðfærið.
Píanóið bauð upp ú alveg nýja
möguleika. Á það var hægt að tjá
meiri tilfinningu og blæbrigði en
áður. Einnig var hægt að gera mik-
inn mun á styrkleika og fleira. Þessi
nýja tónlist varð því mun skemmti-
legri (^g litríkari en áður hafði verið.
Fyrst um sinn vildu harpsikord-
smiðir ekki gefast upp og þeir
reyndu allt til jaess að betrumbæta
harpsikordið en píanósmiðir
svöruðu bara með enn fullkomnari
hljóðfærum. Píanóið þróaðist mjög
hratt og í byrjun 19. aldar voru flest-
öll tæknivaridamál úr sögunni og
um það leyti sem frábærir píanó-
snillingar og tónskáld eins og Lizt
og Chopin voru og hétu, var
píanóið mjög lítið frábrugðið því
sem við spilum og hlustum á í dag.
Til eru margar tegundir af píanó-
um og margar tegundir af fiyglum.
Helsti munur á píanói og flygli er sá
að flygill er langur og stór (til í mis-
munandi stærðum) en píanóið er
eiginlega kassi sem hægt er að
stilla upp við vegg. Hljóðið úr flygli
er miklu betra og voldugra en úr
píanói og þar af leiðandi eru ein-
ungis ílyglar notaðir í hljómleika-
höllum.
Talið er að fvrsta píanóið í Eng-
landi hafi verið smíðað af munki í
Róm. Ekki er vitað nákvæmlega
hvenær en talið er að það hafi verið
flutt til Englands rétt fyrir 1760.
Fvrstu opinberu tónleikarnir, jaar
sem leikið var á flygil, fóru fram í
Covent Garden-leikhúsinu nokkr-
um árum seinna eða árið 1767.
Það tók píanóið um jaað bil heila
öld að gera harpsikordið úrelt
(þangað til um 1800). Fyrstu tón-
smíðar fyrir píanó, sem vitað er um,
komu fram á ítalíu. Það var ítalinn
Luigi Giustimi sem gaf út sónötu
fyrir píanó í FJórens árið 1732. Það
var samt ekki fyrr en Beethoven fór
að semja fyrir píanó að menn fóru
almennt að gefa því gaum. Það var
sem sagt Beethoven sem vakti
áhuga manna á píanóinu. Svo
komu menn eins og Schumann og
Chopin (báðir fæddir 1810) sem
helguðu sig píanóinu. Þessi þrjú
tónskáld gerðu píanóið í rauninni
ódauðlegt vegna þess að á þeirra
tíma upphófst áhugi á píanóinu
sem fór stöðugt vaxandi og píanó-
snillingurinn Vladimir llorovits
sagði í viðtali við bandaríska tíma-
ritið „TIME“: „Ef píanóið hefði ekki
verið fundið upp, þá værum við
mörgum ánægjustundum fátæk-
ari."
Rómantíska tímabilið
Á efri árum Beethovens ruddi ný
stefna sér braut, hin svokallaða
„rómantíska stefna". Hún var í raun-
inni afleiðing hinnar miklu þjóðern-
isvakningar, sem fylgdi í kjölfar
Napóleonsstyrjaldanna um alla
Evrópu. Að mínu mati var róman-
tíska stefnan mjög skemmtileg.
Hún var óraunsæisstefna og fjallaði
oft um yfirnáttúruleg fyrirbrigði. Hún
var líka mikil öfgastefna, lýsti ann-
aðhvort mikilli gleði eða djúpri sorg.
Tilfinningar réðu öllu og skynsemin
skipti litlu sem engu máli.
Rómantíska stefnan var líka þjóð-
leg stefna. Skálci rómantíska tím-
ans sóttu efnivið sinn í þjóðsögur
og ævintýri. Þarna ríkti mikil ein-
staklingshyggja og allir listamenn
reyndu að vera sem frumlegastir.
Á rómantíska tímabilinu urðu
ekki til nein ný stórform. Róman-
tísku tónskáldin notuðust heldur
við eldri form en þau fengu ferskt
yfirbragð. Smærri form minnkuðu
og stærri form stækkuðu. Yfirleitt
nutu rómantísku tónskáldin sín
betur í smærri formum. Þarna fór að
reyna meira á tæknilega snilli hljóð-
færaleikaranna og oft urðu verkirr
erfið. Píanóið naut mikilla vinsælda
og það varð aðalhljóðfærið, bæði
senr einleikshljóðfæri og ásamt
öðrunr.
Hljómsveitin stækkaði mjög á
rómantíska tímabilinu og nýjum
hljóðfærum var bætt í hana. Notkun
krómatíkur fór ört vaxarrdi og dúr-
og moll-kerfið gekk því mjög úr
skorðum eftir því sem á leið.