Morgunblaðið - 25.05.2010, Blaðsíða 17

Allir þekkja mikil-
vægi æðakerfisins fyrir
líkamann. Um æðarnar
streymir blóðið sem
færir líffærunum nær-
ingu og súrefni svo þau
geti sinnt sínu hlutverki
og haldið líkamanum lif-
andi.
Samgöngur eru æða-
kerfi samfélagsins og
byggðir landsins eru líf-
færakerfi þess. Án
landsbyggðar væri engin höfuðborg og
án höfuðborgar væri landsbyggðin ekki
til í núverandi mynd.
Samgöngurnar eru hin raunverulega
grunngerð samfélagsins. Líf og við-
gangur byggðanna veltur á þeim: Vel-
ferðarþjónusta, löggæsla, verslun og
annað atvinnulíf væru merkingarlaus
hugtök ef ekki væru samgöngur. Um
vegakerfið berast daglega vörur og
vinnuafl sem eru undirstaða verslunar,
þjónustu og atvinnulífs vítt um landið.
Sá tími sem það tekur að koma að-
föngum og afurðum milli staða hefur
áhrif á verðlag og þjónustugæði, og þar
með markaðsstöðu fyrirtækja. Verð-
mætar sjávarafurðir og landbún-
aðarvörur þurfa að komast fljótt á
markað og því getur afkoma fyrirtækja
í útgerð, fiskvinnslu og landbúnaði oltið
á góðum og traustum samgöngum. Öfl-
ug verslunarfyrirtæki veigra sér við að
setja upp útibú á stöðum sem ekki njóta
greiðra samgangna sökum vandkvæða
og kostnaðar við að koma varningi á
milli og halda uppi þjónustugæðum.
Þannig getur ástand vega ráðið miklu
um samkeppnisstöðu byggðarlaganna
og þess atvinnulífs sem þar þrífst.
Já, samgöngur eru forsenda byggðar
og lífsgæða.
Þeir sem búa við góðar samgöngur
hugsa sjaldan út í mikilvægi þeirra,
enda finna þeir – eða byggðarlag þeirra
öllu heldur – sjaldnast kransæðaverk-
inn sem fylgir tepptum vegum til dæm-
is yfir vetrarmánuðina, þegar vöru-
skortur gerir vart við sig og fólk kemst
jafnvel ekki til vinnu. Sárast er auðvitað
þegar samgönguerfiðleikar
hamla því að fólk geti sótt
sér aðkallandi heilbrigð-
isþjónustu í næsta byggð-
arlag ef líf liggur við.
Slíkar áhyggjur eru
fjarri þeim sem búa á suð-
vesturhorni landsins þar
sem götur eru greiðar allan
ársins hring. Þar tala menn
um „kjördæmapot“ og
„landsbyggðarvæl“ þegar
samgönguerfiðleika ber á
góma. Sú orðanotkun staf-
ar auðvitað af skilnings-
leysi þess sem ekki finnur
til meðlíðunar af því hann skortir til
þess reynsluna. Sá sem aldrei hefur
staðið frammi fyrir því að komast ekki á
sjúkrahús með fárveikt barn af því að
fjallvegur er tepptur; sá sem ekki hefur
þurft að bíða þess í ofvæni að björg-
unarlið komist á vettvang eftir alvarlega
náttúruvá, hann skilur að sjálfsögðu
ekki mikilvægi greiðra og öruggra sam-
gangna. Hann nýtur bara þess sem
hann hefur og hugsar lítið um hitt.
Á því herrans ári 2010 má segja að
allir landshlutar búi við góðar og örugg-
ar samgöngur allt árið, nema einn. Það
eru Vestfirðir.
Á sunnanverðum Vestfjörðum mega
íbúar enn una því að aka um auruga
malarvegi sem eiga að heita þjóðvegir.
Þar fyrirfinnst ennþá fólk sem ekki býr
við þau lífsgæði sem annars staðar
þykja sjálfsögð. Þar mega íbúar enn una
því að komast ekki í næsta byggðarlag
7-9 mánuði ársins vegna fjallvega sem
teppast í fyrstu snjóum eins og Hrafns-
eyrarheiði (milli Dýrafjarðar og Arn-
arfjarðar) og Dynjandisheiði gera jafn-
an. Þá þurfa menn að taka á sig 450 km
„krók“ (4-6 klst. akstur að vetrarlagi) ef
þeir verða að komast landleiðina milli
Patreksfjarðar og Ísafjarðar.
Íbúar á sunnanverðum Vestfjörðum
greiða sömu skatta og skyldur til sam-
félagsins og aðrir landsmenn. Það er
tímabært orðið fyrir löngu að þeir njóti
sömu lífsgæða og aðrir Íslendingar; að
þeir fái að byggja upp atvinnulíf, versl-
un, þjónustu og annað mannlíf á grunni
sómasamlegra samgangna eins og aðrir
landshlutar.
Nú liggur fyrir þinginu samgöngu-
áætlun fyrir árið 2010-2012. Í þeirri
áætlun virðist ekki gert ráð fyrir Arn-
arfjarðar/Dýrafjarðargöngum sem fyr-
ir alllöngu voru sögð „næsta forgangs-
verkefni“ í jarðgangaframkvæmdum.
Falli þessi vegtenging út af áætlun er
tómt mál að tala um áform þau sem
birtast í Byggðaáætlun og Sókn-
aráætlun 20/20 um sameiningu sveitar-
félaga og eflingu byggðar á þessu
svæði.
Sömuleiðis er vandséð hvernig byggð
getur þrifist á sunnanverðum Vest-
fjörðum þegar vegalagning um Þorska-
fjörð/Kjálkafjörð stendur föst í mála-
ferlum og lagaflækjum ár eftir ár á
meðan byggðarlaginu er að blæða út.
Alþingi Íslendinga getur ekki látið
þetta viðgangast lengur. Það hlýtur að
vera skylda kjörinna þingmanna, hvar í
flokki sem þeir standa og hvar á landinu
sem þeir búa, að sjá til þess að íbúar
landsins sem allir greiða skatta og
skyldur óháð búsetu, njóti framlegðar
sinnar í sem jöfnustum mæli úr sam-
félagssjóðnum. Þá hlýtur það að vera
forgangsmál stjórnvalda sem kenna sig
við jöfnuð og félagshyggju að tryggja
sem jafnast aðgengi landsmanna að
þjónustu og sjálfsögðum lífsgæðum.
Það er sjálfsögð og eðlileg krafa að
Vestfjörðum verði nú þegar komið í
vegasamband við stofnvegakerfi lands-
ins. Það verkefni ætti að hafa forgang
fram yfir aðrar lítt aðkallandi fram-
kvæmdir í landshlutum þar sem grunn-
vegakerfi hefur fyrir löngu verið komið
á, og prýðilegar samgöngur eru fyrir.
Eftir Ólínu
Þorvarðardóttur » Íbúar Vestfjarða
greiða skatta og
skyldur til jafns við aðra
– þeir eiga því sama rétt
á góðum samgöngum
og þar með sambæri-
legum lífsgæðum.
Ólína
Þorvarðardóttir
Höfundur er þingmaður og á sæti
í samgöngunefnd Alþingis.
Lífæðar samfélags
17
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 25. MAÍ 2010
Ómar
Brauð í gogg Yngsta kynslóðin hefur ævinlega gaman að því að gefa fuglunum sem koma í heimsókn eða halda til við
Tjörnina í Reykjavík. Jens litli er aðeins eins og hálfs árs og honum fannst fuglarnir kannski helst til aðgangsharðir.
Það þurfti ekki
efnahagshrun árið
2004 til að komast að
þeirri niðurstöðu að
óeðlilegt væri að
sömu aðilar og fyr-
irferðarmiklir voru í
viðskiptalífinu færu
með ráðandi hlut í
fjölmiðlum. Sú þróun
sem átt hafði sér stað
var næg sönnun þess
að það þurfti að grípa
inn í. Fjölmiðlafrumvarpinu var
teflt fram til að tryggja fjölbreytni
í fjölmiðlun og koma í veg fyrir að
markaðsráðandi öfl í viðskiptalíf-
inu gætu einnig sölsað undir sig
fjölmiðlamarkaðinn.
Fjölmiðlar gegna lykilhlutverki
í lýðræðisþjóðfélagi. Ekki er um
það deilt, og kemur það meðal
annars fram í skýrslu rannsókn-
arnefndar Alþingis, að fjölmiðl-
arnir brugðust í aðdraganda
hrunsins. Þeir flokkar sem nú
sitja í ríkisstjórn börðust gegn
fjölmiðlamálinu með kjafti og
klóm. Það var dapurleg nið-
urstaða að málið náði ekki fram að
ganga og enn hafa ekki verið sett
heildstæð lög um fjölmiðlamark-
aðinn þar sem tekið er á eign-
arhaldinu. Þó var það málflutn-
ingur Vinstri grænna á þeim tíma
að þeir væru út af fyrir sig ekki
ósammála efninu en máls-
meðferðin væri óviðunandi. Á Al-
þingi liggur fyrir stjórn-
arfrumvarp um fjölmiðla sem
sýnir að það voru orðin tóm.
Hafi þurft hrun á fjár-
málamarkaði og rannsókn-
arskýrslu í 9 bindum til að draga
fram og undirstrika helstu gallana
í regluverki fjármálamarkaðar og
stjórnsýslu er eins gott að réttar
ályktanir verði dregnar af þeirri
dýru reynslu. Ríkisstjórn þeirra
flokka sem komu í veg fyrir fjöl-
miðlafrumvarpið skilar auðu í
hverju stórmálinu á eftir öðru.
Dreift eignarhald
Það voru mistök að setja ekki
skorður við stærð eignarhluta ein-
stakra aðila við sölu ríkisbank-
anna. Sjálfstæðisflokkurinn skýst
ekki undan ábyrgð á því að áhersl-
an á kjölfestufjárfesta og hátt
verð varð ofan á. Dreift eign-
arhald hefði tryggt betra aðhald
með stórum ákvörðunum og
spornað gegn því að hagsmunir
bankans og eigenda hans væru
tvinnaðir saman í þeim mæli sem
hér gerðist og varð á endanum ein
helsta meinsemd kerfisins.
Nú hefur ríkisstjórnin lagt fram
frumvarp til breytinga á lögum
um fjármálafyrirtæki. Því frum-
varpi er ætlað að bregðast við
helstu göllum löggjafarinnar í ljósi
reynslunnar. Það er tillaga rík-
isstjórnarinnar að gera engar
breytingar á reglum um eign-
arhald. Eftir alla gagnrýnina á
einkavæðingarferlið er sem
stjórnarflokkarnir hafi öllu
gleymt og ekkert lært. Krafan um
dreift eignarhald var ekki annað
en hentistefna sem gleymdist um
leið og vinstristjórnin var mynd-
uð. Reglur um viðskipti eigenda
við bankana eru einnig ófullnægj-
andi í frumvarpinu en það er einn
mikilvægasti þáttur löggjaf-
arinnar.
Þegar við sjálfstæðismenn tók-
um ofangreinda þætti til umræðu í
þinginu í síðustu viku og umræðan
stóð fram á kvöld, var boðað til
fundar með formönnum allra
flokka og spurt hverju þetta sætti,
hvort efna ætti til „málþófs“ að til-
efnislausu!
Innlán og
áhætta
Reynslan sýnir,
að það er óeðlilegt
að bankar sem
hafa það hlutverk
að taka við,
tryggja og ávaxta
innlán almennings
í landinu, séu um
leið fyrirferð-
armiklir fjárfestar
í atvinnulífinu á
sama tíma. Ekki
þarf annað en að vísa í framgöngu
bankanna undanfarin ár og ráð-
andi þátt þeirra í öllum meirihátt-
ar ákvörðunum í íslensku við-
skiptalífi. Það er því nauðsynlegt
að skilja á milli innlánsstarfsemi
og fjárfestingastarfsemi bank-
anna. Þar koma ekki eingöngu við
sögu sjónarmið um mikilvægi að-
skilnaðar áhættusamra fjárfest-
inga og ávöxtunar innlána. Einnig
ber að horfa til aðstæðna sem í
mörgu eru frábrugðnar því sem
þekkist annars staðar sökum þess
hve fámenn þjóð við erum. Vegna
smæðar efnahagskerfisins ríkir fá-
keppni á helstu mörkuðum og
hætta á óæskilegri samþjöppun
valds er því mikil ef öflugar inn-
lánsstofnanir fara með stóra eign-
arhluti hér og þar í viðskiptalífinu.
Við þessu þarf augljóslega að
bregðast, en norræna verlferð-
arstjórnin skilar auðu.
Hringamyndun
Frá því að þáverandi forsætis-
ráðherra lýsti áhyggjum sínum af
vaxandi hringamyndunum í ára-
mótagrein í lok árs 2003 hefur
málið legið í láginni. Engu að síður
hefur það vandamál sem þar var
gert að umtalsefni haldið áfram að
hlaða utan á sig. Líklega hefur því
aldrei verið ríkara tilefni til að fara
ofan í saumana á löggjöfinni og
færa hana til betri vegar. Sporna
þarf við tilburðum til einokunar
sem birtast í ásókn í markaðsráð-
andi stöðu á hverjum markaðnum
á eftir öðrum. Það þarf tiltölulega
lítið fjármagn í alþjóðlegum sam-
anburði til að komast í sterka
stöðu í mörgum atvinnugreinum
hér á landi en gegn slíku eru engar
hindranir í lögum. Að auki er þörf
á endurskoðun samkeppnislaga til
að tryggja virkari samkeppni á
mikilvægustu mörkuðunum.
Það er nú, við upphaf endur-
reisnarinnar, sem rétti tíminn er
til að móta regluverk viðskiptalífs-
ins. Það er nauðsynlegt til að end-
urvekja það traust, sem fjarað hef-
ur undan á síðustu misserum.
En um leið og regluverkið er
styrkt, þarf að gæta þess að jarð-
vegurinn sé frjór, þannig að fyrir-
tæki geti skotið rótum, vaxið og
dafnað. Viðreisnin hefst í atvinnu-
lífinu, ekki á kontór Stjórnarráðs-
ins. Þar dettur mönnum fátt annað
í hug þessa dagana, en að hækka
skatta og auka álögur.
Eftir Bjarna
Benediktsson
» Það er tillaga
ríkisstjórnarinnar
að gera engar breyt-
ingar á reglum um
eignarhald. Eftir alla
gagnrýnina á einka-
væðingarferlið er sem
stjórnarflokkarnir
hafi öllu gleymt og
ekkert lært.
Bjarni
Benediktsson
Höfundur er formaður
Sjálfstæðisflokksins.
Um banka,
samkeppni
og fjölmiðla