Morgunblaðið - 29.12.2010, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 29. DESEMBER 2010
segir Guðni í ævisögu Gunnars.
Þegar viðreisnarstjórnin tók við
völdum 1959 var Gunnar skipaður
fjármálaráðherra og lét þá af starfi
borgarstjóra en var kosinn varafor-
maður Sjálfstæðisflokksins tveimur
árum síðar.
Gunnar sagði af sér störfum í
stjórnmálum 1965 til að taka við
embætti sendiherra í Kaupmanna-
höfn. Í ævisögu Gunnars er það
staðfest að vistaskiptin voru gerð til
þess að undirbúa jarðveginn fyrir
frekari frama. Hann hafði hug á að
flytjast til Bessastaða þegar Ásgeir
Ásgeirsson, tengdafaðir hans, léti af
embætti.
Sendiherrann í Kaupmannahöfn
þótti lengi langlíklegastur til að
hljóta kjör eða þar til Kristján Eld-
járn þjóðminjavörður bauð sig fram.
Ósigurinn varð Gunnari án efa áfall,
þótt fáum væri það sýnilegt, eins og
Jón Ormur skrifar.
Gunnar eða Geir?
Fljótlega eftir forsetakjörið fór
Gunnar að hugsa um það framar
öðru hvernig hann gæti snúið til
baka, endurheimt frægð sína og
virðingu og orðið til gagns fyrir land
og þjóð, skrifar Guðni Th.
Hann fékk dómarastöðu við
Hæstarétt 1. janúar 1970. Þrátt fyrir
það hélt hann áfram að hugsa um
stjórnmálin og svo fór að hann sagði
af sér embætti til að geta tekið þátt í
prófkjöri Sjálfstæðisflokksins þá um
haustið og komst á þing á ný.
Gunnar vildi endurheima stöðu
sína innan flokksins og bauð sig
fram til varaformanns á landsfundi
1971. Geir Hallgrímsson borgar-
stjóri hafði betur. Í kringum þennan
fund kristallaðist klofningur í Sjálf-
stæðisflokknum og eftir hann var
farið að ræða opinberlega um Geirs-
og Gunnarsarma sem lengi tókust á.
Gunnar varð formaður þingflokks
sjálfstæðismanna og síðar aftur
varaformaður flokksins.
Gunnar taldi sig betri leiðtoga en
Geir Hallgrímsson sem tók við for-
mennsku af Jóhanni Hafstein og í
ævisögu hans kemur fram að hann
setti sér það markmið fyrir kosning-
arnar 1974 að verða forsætisráð-
herraefni Sjálfstæðisflokksins. Það
tókst ekki en hann varð iðnaðar- og
félagsmálaráðherra í ríkisstjórn
Geirs 1974.
Átökin héldu áfram og náðu há-
marki þegar Gunnar myndaði um-
deilda stjórn sína á árinu 1980, með
nokkrum þingmönnum Sjálf-
stæðiflokksins, Framsóknar-
flokknum og Alþýðubandalaginu.
Þar náði hann langþráðu takmarki
sínu um að komast í valdamesta
embætti þjóðarinnar.
Jón Ormur Halldórsson seg-
ir í bókinni Forsætisráðherrar
Íslands að stjórnarmyndunin
hafi átt sér aðdraganda í lang-
varandi upplausn í íslenskum
stjórnmálum, ekki síður en
átökum innan Sjálfstæðis-
flokksins. Um leið hafi hún átt
rætur í tilviljunum, umdeild-
um ákvörðunum og sér-
kennilegri atburðarás á
nokkurra mánaða tímabili
frá síðsumri 1979.
Erfiðlega gekk að
mynda ríkisstjórn eftir
kosningarnar í desember.
SVIPMYND
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Gunnar Thoroddsen gegndi nokkr-
um af ábyrgðarmestu embættum
þjóðarinnar á löngum starfsferli.
Hann var bæjarfulltrúi í Reykjavík,
borgarstjóri, þingmaður, ráðherra í
nokkrum ríkisstjórnum, dómari við
Hæstarétt, prófessor við lagadeild
Háskóla Íslands og sendiherra í
Kaupmannahöfn. Hann lauk ferl-
inum sem forsætisráðherra. Hann
var einn af helstu forystumönnum
Sjálfstæðisflokksins um áratuga-
skeið en varð aldrei formaður. Þá
bauð hann sig fram til embættis for-
seta Íslands en náði ekki kjöri.
Gunnar var fæddur 29. desember
1910 og hefði orðið 100 ára í dag.
Gunnar hóf þátttöku í stjórn-
málum á menntaskólaárum og tók
þátt í stofnun Sjálfstæðisflokksins.
Fyrst fór hann í framboð að loknu
lögfræðiprófi, á árinu 1934. Forysta
flokksins bað hann um að fara fram í
Mýrasýslu sem talin var nær óvinn-
andi framsóknarvígi. Hann náði ekki
að sigra vinsælan þingmann en náði
óvænt inn sem 11. landskjörinn
þingmaður. Hann var þá 23 ára gam-
all, yngri en nokkur maður fyrr eða
síðar sem náð hefur kjöri á Alþingi.
Gunnar fór þremur árum síðar í
framboð í Vestur-Ísafjarðarsýslu en
náði ekki kjöri. Sjálfstæðismenn
töpuðu óvænt þingsæti sínu í Snæ-
fellsness- og Hnappadalssýslu þegar
Gunnar bauð sig þar fram 1942 en
eins og níu árum áður komst hann
inn sem ellefti og síðasti landskjör-
inn þingmaður. Hann sigraði hins
vegar í kjördæminu þegar aftur var
kosið síðar á árinu.
Hann tók við embætti borgar-
stjóra af Bjarna Benediktssyni 1947
og hafði þá verið í bæjarstjórn í níu
ár. Eftir það bauð hann sig fram í
Reykjavík. Gunnar naut vinsælda og
trausts sem borgarstjóri, eins og
Jón Ormur Halldórsson bendir á í
ritgerð um Gunnar í bókinni For-
sætisráðherrar Íslands enda hafi
hann unnið mikinn kosningasigur í
síðustu borgarstjórnarkosningum
sínum. Guðni Th. Jóhannesson bætir
því við í nýútkominni ævisögu að eft-
ir að Gunnar var sestur í helgan
stein hafi hann haft mesta ánægju af
því rifja upp borgarstjóraárin. „Þá
sást árangur erfiðisins og þá var fer-
ill hans nær samfelld sigurganga,“
Formenn allra flokka reyndu og
sumir oftar en einu sinni. Kristján
Eldjárn forseti var farinn að huga að
utanþingsstjórn. Undir lok janúar-
mánaðar kom upp sú hugmynd að
Gunnar myndaði ríkisstjórn Sjálf-
stæðisflokks, Framsóknarflokks og
Alþýðubandalags. Ekki var áhugi
fyrir því í þingflokki sjálfstæð-
ismanna en hugmyndin þróaðist
áfram og Gunnar myndaði stjórn
sína. Tveir aðrir þingmenn Sjálf-
stæðisflokksins, Friðjón Þórðarson
og Pálmi Jónsson, tóku sæti í stjórn-
inni og Albert Guðmundsson studdi
hana ásamt Eggert Haukdal sem
var utan flokka.
Stjórnin fékk meðbyr í upphafi og
rekja ævisöguritarar Gunnars það
einkum til persónutöfra hans sem
komu vel fram í viðtölum í sjónvarpi
og útvarpi.
Glímt við efnahagserfiðleika
Stjórn Gunnars glímdi við efna-
hagserfiðleika allan sinn starfstíma.
Jón Ormur Halldórsson varð aðstoð-
armaður Gunnars. Hann segir að að-
stæður í þjóðarbúinu hafi gert stjórn
efnahagsmála sérlega erfiða. Ofan á
sölutregðu á útflutningsvörum Ís-
lendinga hafi bæst stórfelldur sam-
dráttur í sjávarafla. Óhugsandi hafi
verið að ná í senn helstu markmiðum
í efnahagsmálum. Það hafi þó tekist
ef talið er frá eitt hið brýnasta, að
draga úr verðbólgu.
Verðbólga var mikil meginhluta
starfstíma ríkisstjórnarinnar, var yf-
ir 80% á ársgrundvelli þegar honum
lauk og hraði hennar mældist á öðru
hundraðinu þegar skemmra tímabil
var reiknað. Gunnar var hins vegar
stoltur af því að næg atvinna var í
landinu við stjórnarskiptin.
Erfiðleikarnir voru ekki aðeins
aðsteðjandi heldur einnig innan rík-
isstjórnarinnar þar sem oft var erfitt
að ná samkomulagi milli flokkanna
um nauðsynlegar aðgerðir. Þrátt
fyrir það og ýmsar uppákomur tókst
honum að halda stjórninni saman
fram að kosningum 1983.
Gunnar hafði um tíma hug á að
halda áfram í stjórnmálum með því
að fara í sérframboð en heilsu hans
hafði hrakað og hann fór að ráði fjöl-
skyldu sinnar og lækna að draga sig
í hlé. Hann hafði verið í læknis-
meðferð vegna hvítblæðis frá því
sumarið 1982. Gunnar Thoroddsen
lést 25. september 1983, aðeins fjór-
um mánuðum eftir að hann lét af
embætti forsætisráðherra.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Á Alþingi Gunnari var lýst sem manni sem stundaði stjórnmál sem list hins mögulega.
Komst í valdamesta embættið eftir
sáran ósigur í forsetakosningum
 100 ár eru í dag liðin frá fæðingu Gunnars Thoroddsen, fyrrverandi forsætisráðherra
Ríkisstjórn Fulltrúar Framsóknarflokks og Alþýðubandalags tóku sæti í
ríkisstjórn með Gunnari og stuðningsmönnum hans í þingflokknum.
Gunnar og Geir Gunnar var varaformaður Sjálf-
stæðisflokksins við hlið Geirs Hallgrímssonar.
Morgunblaðið/Ólafur K Magnússon
Þingvellir Tekið á móti Ingiríði drottningarmóður.
Gunnar Thoroddsen var sonur
hjónanna Sigurðar Thoroddsen
landsverkfræðings og Maríu
Kristínar Thoroddsen (Claes-
sen).
Hann kvæntist Völu Ásgeirs-
dóttur Thoroddsen 1941. Hún
lést 2005. Þau eignuðust fjögur
börn, Ásgeir, Sigurð, Dóru og
Maríu Kristínu.
Gunnar og Vala áttu farsæla
sambúð í yfir 40 ár. Í ævisögu
Gunnars kemur fram að þeim
hafi stundum sinnast en að-
allega eru til fallegar sögur af
ást þeirra hjóna.
Gunnar lauk lögfræðiprófi frá
Háskóla Íslands og stundaði
framhaldsnám í Danmörku,
Þýskalandi og Englandi. Hann
lauk doktorsprófi í lögum frá
Háskóla Íslands 1968.
Stjórnmál urðu hans að-
alstarf. Hann stundaði einnig
lögfræðistörf í Reykjavík áður
en hann fór út í pólitík og vann
hjá Sjálfstæðisflokknum. Hann
varð prófessor við lagadeild Há-
skóla Íslands 29 ára gamall og
starfaði við kennslu þar til hann
tók við starfi borgarstjóra og
einnig í upphafi áttunda
áratugarins. Þá var
Gunnar sendiherra í
Kaupmannahöfn í
nokkur ár og hæsta-
réttardómari um nokk-
urra mán-
aða skeið.
Farsæl sam-
búð í 40 ár
UNGUR LAGAPRÓFESSOR
Gunnar og Vala
Thoroddsen.