Morgunblaðið - 17.06.2011, Page 25

óhjákvæmilega tengdir þjóðerniskennd. Jón
Karl segir að skoða megi þjóðardýrlinga frá
því sjónarhorni að með því að rækta táknmynd
þeirra sé reynt að gefa þjóðríkinu trúarlega
vídd. Í kringum þjóðhetjurnar skapist oft ým-
iskonar veraldlegir helgisiðir þar sem leikið er
á sömu strengi og í trúarlegu helgihaldi.
Jón, skjaldamerkið og fáninn
„Þessir einstaklingar verða einhvers konar
vörumerki ríkisins. Jón er dýrlingur sjálfstæð-
isins og þjóðríkisins. Hann verður táknmynd
ákveðins málefnis líkt og skjaldarmerkið eða
fáninn.“ Þetta kann að skýra aðdráttarafl dýr-
lingadýrkunar að mati Jóns Karls, því þegar
verið er að ræða flóknar eða óhlutbundnar
hugmyndir sé þægilegt að geta teflt fram hold-
gervingi þeirra sem einfaldri táknmynd.
Oft lifi svona táknmyndir lengi af því það er
alltaf verið að þróa þær og breyta merkingu
þeirra með því að gefa þeim nýja sam-
tímavísun. „En svo eru aðrar sem fjara út
þegar þær eiga ekki við lengur.
Jón Sigurðsson er til dæmis ekki sérlega
góð táknmynd fyrir hvorki umhverf-
isvernd né kvenfrelsi, sem mörgum finnst
mikilvæg málefni í dag. Og þá þarf að finna
aðra táknmynd í staðinn.“
Morgunblaðið/Kristinn
Útförin Mannfjöldi fylgdi Jóni og Ingibjörgu til grafar 4. maí 1880. Líkfylgdin í Aðalstræti.
25
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. JÚNÍ 2011
Ein er sú hlið á lífi Jóns Sigurðssonar sem þvældist fyrir lofsöngnum enda stangaðist hún
illilega á við ímynd flekklausu hetjunnar. Það var sjúkdómurinn sem lagði hann í rúmið um
sex mánaða skeið árið 1840. Flest bendir til þess að um hinn svæsna kynsjúkdóm sárasótt
hafi verið að ræða og er það næsta óumdeilt í dag, en sú söguskoðun átti ekki upp á pall-
borðið fyrr en á allra síðustu árum. Jón var trúlofaður stúlku heima á Íslandi sem hann
skildi eftir í 12 ár og sjúkdómurinn því mikið hneykslismál sem um var slúðrað.
Fram kemur í ævisögu Jóns Sigurðssonar eftir Guðjón Friðriksson að Jón lýsti sjúkdóms-
einkennum sínum nokkuð ítarlega í bréfum til vina á Íslandi. Hann var með hita og þjáðist
af sárum á viðkvæmum stöðum. Í bréfum segist hann einnig nota kvikasilfurssmyrsl og s.k.
spanskflugu til lækninga. Hvort tveggja er dæmigert fyrir sárasótt á þessum tíma. Fram hjá
þessu var hinsvegar iðulega skautað í umfjöllun um Jón og í bréfasafni hans sem gefið var
út 1911 var þessum kafla sleppt. Þórunn Erlu- Valdimarsdóttir rithöfundur var meðal þeirra
fyrstu til að brjóta þetta þögla samkomulag í sjónvarpsmynd sem hún
gerði um Jón Sigurðsson árið 1994. Í ritgerð í nýjasta tölublaði Sögu
segist Þórunn hafa leyst málið þannig, „til að stuða ekki bælda kynslóð
föður míns á lýðveldishátíðinni“ að hún vitnaði í bréf Steingríms bisk-
ups til Jóns, þar sem hann vísar honum á tiltekna opnu í „Möllers lexí-
koni“ til lausnar veikindunum og sýndi um leið mynd af síðunni á
skjánum. Yfirskrift síðunnar var „Kafli um kynsjúkdóma“.
Rétt er að halda því til haga að þótt lítill vafi sé á því að kyn-
sjúkdómur hafi hrjáð Jón, í Kaupmannahöfn, þar sem enginn hörg-
ull var á vændiskonum, þá er ekki hægt að fullyrða að hann hafi
smitast af slíkum viðskiptum. Guðjón Friðriksson bendir á í bók
sinni að hreinlæti var mjög af skornum skammti á þessum ár-
um og hægt að smitast t.d. af útikömrum.
Sárasóttin viðkvæmt mál
Ljósmynd/Þjóðminjasafn Íslands
Elísa Guðrún Agnarsdóttir, nemi í Menntaskólanum við Reykjavík:
„Hann var ekki fyrsti forsetinn, en næstum því er það ekki? Eru þá 200 ár
frá því að Alþingi var stofnað?“
Einar Árnason hagfræðingur:
„Mér dettur helst í hug bréfaskriftir Jóns Sigurðssonar og Eiríks
Magnússonar, bókavarðar í Cambridge, en í þeim var mikill sjálf-
stæðishamagangur.“
Auður Ómarsdóttir, myndlistarnemi í Listaháskóla Íslands:
„Ég bara vissi ekki af því. Jón Sigurðsson er á fimmhundruðkallinum og
mig minnir að hann hafi verið í sjálfstæðisbaráttu Íslands og hann á afmæli
á morgun.“
Guðjón Bogason:
„Í dag verður haldið upp á
afmæli Jóns Sigurðssonar,
ég las og lærði um hann í
skóla. En hann var nátt-
úrulega ekki forseti, bara
einn af þingmönnum á Al-
þingi, en duglegur við að
fá í gegn lagagreinar sem
lutu að sjálfstæði Íslend-
inga, sögðu mér fróðari
menn. Svo sá ég mynd þar
sem Egill Ólafsson lék
hann.“
Benedikt Árnason leikari:
„Ég hef nú bara ekkert hugsað um þetta 200
ára afmæli. Stundum hef ég þó velt fyrir mér
þessum forsetatitli því hann var ekki forseti
lýðveldisins og ég skil ekki af hverju þetta er
svona neglt við hann Jón. Ég var t.d. forseti í
einhverjum klúbbi en mér dettur ekki í hug
að kalla mig forseta, það væri kjánalegt.“