Birtingur - 01.01.1955, Blaðsíða 37

EINAR BRAGI:
Hugleiðingar um Silfurtúnglið og fleira
í þrjú skipti að minnsta kosti á tæpri öld hafa smá-
þjóðir í Evrópu lagt merkan skerf til leikbókmennta heims-
ins. Framlag þeirra allra hefur verið ávöxtuv svipaðra
þjóðfélagsaðstæðna, borið að með áþekkum hætti í Noregi,
írlandi og á Spáni.
A síðasta þriðjungi nítjándu aldar kappkostuðu norð-
menn að brjótast undan dönskum menningaráhrifum,
og jafnframt var harðvítug barátta háð fyrir stjórnarfars-
Jegu sjálfstæði landsins, unz sigur vannst með sambands-
slitunum við svía 1905. Um 1850 tekur þjóðleg rómantík að
setja svip sinn á norskt mcnningarlíf. P. A. Munch byrjar
að rannsaka sögu þjóðarinnar, Asbjörnsen og Moe vinna
að liinni rnerku þjóðsagnasöfnun sinni, og Langstad fer
að skrá þjóðkvæðin. Þessi vakning liafði djúptæk áhrif á
þróun málsins og bókmenntanna, og leikur vart a
tveim tungum, að án liennar liefðu norðmcnn fráleitt
reynzt þcss megnugir að gefa heiminum leikrit Björnsons
og Ibsens. Skáldmæringarnir höfðu báðir átt hlut að því
á unga aldri að skapa í Björgvin og Kristjaníu norsk leik-
hús með norskum leikurum og sjá þeim fyrir norskum
viðfangsefnum. Báðum varð það hvöt (il dáða að vera
synir ungrar þjóðar með glæsta fortíð: nýr dagur var að
rísa í lífi þjóðarinnar eftir aldalangt náttmyrkur, og þeir
voru árgalar hennar.
Á síðasta fjórðungi fyrri aldar hefst á írlandi þjóðleg
vakning í bókmenntum og menningarmálum mjög á-
þekk þeirri norsku. Á árunum 1878—1880 gefur Standish
O’Grady út írlandssögu sína, er liafði ámóta þýðingu fyiir
íra og Noregskonungasögur Snorra og saga Munchs fyrir
norðmenn. Douglas Hyde semur írska bókmenntasögu og
hefur útgáfu þjóðsagna og kvæða líkt og Asbjörnsen, Moe
og Langstad í Noregi. Sjálfstæðisbarátta íra hafði verið af-
ar hörð allt fra hungurárinu mikla 1845. Úr þessum jarð-
vegi spruttu leikrit þeirra Yeats og Synge. Hinn fyrrnefndi
stofnaði árið fyrir aldamótin The Irish Literary Theatrc í
Dublin, en það varð ásamt írskum áhugaleikflokki vísir
hins fræga írska leikhúss, Abbey Theatre. Það tók til starfa
árið 1904, og fóru brátt að berast þaðan tíðindi, sem heim-
urinn talaði um.
Árið 1898 var á Spáni vakin hreyfing, er hafði að mark
miði að hefja Spán úr niðurlægingu: endurskapa atvinnu-
lífið, efla andlega menningu og koma á lýðræðislegum
stjórnarháttum. Forustulið þessarar hreyfingar — „Kynslóð-
in frá 98“ — vann stórvirki á næstu þremur áratugum, og
árið 1931 var konungsveldi afnumið á Spáni og lýðveldi
stofnað. Þjóðin fylltist eldmóði. Einn þáttur hinnar miklu
vakningar var stofnun farandleikflokksins, La Jíarraca.
Mun stofnanda hans og stjórnanda, Federico Garcia J.orca,
lcngi minnzt í sögu leikbókmenntanna. Á næstu fjórum
árum sarndi hann þrjú leikrit — Blóðbrullaup, Yermu og
Hús Bernörðu Alba — er vöktu athygli um heim allan og
hafa liaft mikil áhrif á leikritahöfunda annarra þjóða.
Þetta eru þrjú dæmi um þjóðir sem elzt höfðu urn ald-
ur fram vegna niðurlægjandi kúgunar, en yngzt að nvju
við að brjóta af sér hlekkina eða losa um þá og gefið
heiminum í gleði sinni dýrleg leiklistarverk. En livað um
þá fjórðu?
Árið 1944 var höggvið á síðasta þráð þeirrar festar, er
tengt hafði ísland um aldir við erlent kúgunarvald, og lýð-
veldið stofnað. Gleðibylgja fór um þjóðlífið á næstu ár-
um, og stórstígar framfarir hófust á öllum sviðum. Meðal
annars komst þá skriður á smíði þjóðleikhússins, og var
lienni lokið. — Leikstarfsemi hefur að sjálfsögðu aukizt
mjög við tilkomu leikhússins, cn hefur leiklistin tekið fram-
förum? Ég læt það ósagt, og eitt er fullvist: hér hefur
ekkert borið til tíðinda enn, sem heiminum þyki umtals-
vert. Hér hefur ekki á fyrsta áratugi lýðveldisins verið
samið neitt leikrit, sem sýningarhæft geti talizt á sviði
þjóðleikhússins — hvað þá boðlegt til útflutnings. Hverju
má þessi ördeyða sæta?
Ég ætla ntér ekki þá dul að gefa neitt fullnægjandi svar
við því, enda er það á einskis manns færi. En hver sem um
málið hugsar hlýtur að geta sér einhvcrs til. — Við eigum
vafalaust eins auðuga tungu, jafn lifandi sögu- og bók-
menntaarf og þjóðir þær, sem ég minntist á. Ég hika ekki
heldur við að fullyrða, að við eigum skáld sem stendur
fyrrnefndum skáldum á sporði. Hinir snjöllustu i hópi
leikaranna íslenzku myndu taldir lilutgengir með hvaða
þjóð sem væri, þótt þeir séu ekki jafnokar beztu leikara
erlendis. Þróun t. d. norskrar leiklistar var ekki lengra á
veg komið fyrir þremur aldarfjórðungum en þeirrar ís-
33