Birtingur - 01.01.1955, Blaðsíða 30

ísku lífi er ekki ljóðlist, hversu dýrt sem
kveðið er. Munurinn á ljóði og öðrum grein-
um orðsins liggur sem sagt ekki í versgerðinni.
Samt -hættir mörgum hér á landi við að telja
allt bundið mál til ljóðlistar, vegna þess að
íslenzk ljóð hafa löngum verið og eru enn
meira og minna bundin. Hugsanaskekkjan er
augljós: vegna þess að birkið er lauftré, eru
öll lauftré birki. I skemmstu máli: menn
hafa á umliðnum öldum hengt á meið ís-
lenzkrar ljóðlistar hvers konar bundið mál
(sögur, ræður, ritgerðir o.s.frv.), vegna þess
að við þáverandi þjóðfélagsaðstæður var ill-
mögulegt að koma því fyrir almannasjónir
með öðrum hætti. Og þegar þessi plögg voru
búin að hanga þar til sýnis í nokkrar aldir
— líkt og auglýsingar á ljósastaur í sjávar-
þorpi — var allur þorri lesenda farinn að
telja þau lifandi hluta ljóðmeiðsins sjálfs —
eða að minnsta kosti honum tilheyrandi —
þótt því væri alls ekki til að dreifa. •
Ef við skyggnumst þó ekki sé nema aftur
til síðustu aldamóta og lítum á þróun ís-
lenzkra bókmennta, annars ritaðs máls sem
og hins talaða orðs, verðum við margs vísari:
Skáldsagnagerð — sem legið hafði að mestu
niðri um aldir — er risin úr öskustónni og
orðin önnur höfuðgrein bókmenntanna við
hlið ljóðlistarinnar. Þættir eru orðnir sjálf-
stæð grein nútímabókmennta okkar, eins og
þeir voru til forna. Leikritun er hafin
og á tvímælalaust eftir að aukast stór-
lega. Með auknum fjöldá tímarita hefur rit-
gerðin fengið hlutverki að gegna og er orðin
sérstök bókmenntagrein. Dagblöðin hafa
komið til sögunnar og náð gífurlegri út-
breiðslu, en við það hefur blaðagreinin orðið
snar þáttur ritaðs máls — og mætti jafnvel
telja greinar hinna snjöllustu blaðamanna,
svo sem Jónasar Árnasonar, til bókmennta.
Byggðin hefur færzt saman og bylting orðið
í samgöngum, svo að auðvelt er nú að efna
til fjölmennra mannfunda, og gegnum ríkis-
útvarpið er hægt að tala við hvert manns-
barn í landinu. Bókaútgáfa hefur margfald-
azt, bókabúðir sprottið upp á hverju götu-
horni, bókasöfn eru nú til í flestum byggðum
og á fjölda heimila.
Eins og nærri má geta hefur þessi þróun
haft mikil áhrif á íslenzkan kveðskap. For-
sendur margs konar kveðskapar sem tíðkað-
ist hér fyrr á tímum eru ekki lengur til. Menn
þurfa ekki að fella ritgerðir um búvísindi
eða stjarnfræði, ræður um heimsástandið eða
innanlandsmálin, greinar um fimmtuga eða
framliðna kunningja sína í stuðla og rím
til að koma þeim út til fólksins nú á dögum.
Flestir hafa líka hætt því, vegna þess að þeir
ná betri árangri eftir öðrum leiðum sem eru
þeim þar að auki tiltækari en kvæðagerð.
Skáldsagnahöfundar og leikritaskáld þurfa
ekki að kvíða því, að verk þeirra eigi torveld-
ara með að komast fyrir almenningssjónir í
óbundnu máli en bundnu, heldur er því öfugt
farið. Þess vegna skrifa nútímahöfundar
skáldsögu, leikrit eða þátt um þau efni, sem
fyrirrennarar þeirra hefðu notað í rímu,
epískt kvæði eða dans. Enn er þess að gæta,
að hinar ungu listgreinir — leiklist, myndlist,
tónlist — hafa á síðustu áratugum seitt til sín
miklar listgáfur, sem fyrr á öldum hefðu
efalaust leitað tjáningarþörf sinni fullnæg-
ingar í kveðskap. Af þessu ætti að vera ljóst:
að aðrar greinir orðsins — sem og aðrar list-
greinir -— hafa tekið við mörgum hlutverkum,
sem kveðskapurinn gegndi mikið til einn áður
fyrr. Eftir er handa ljóðskáldunum hið eina
sem ljóðskáld varðar — og er ekki lítið: ljóð-
listin sjálf.
Margoft hefur verið yfir því kvartað, að
þessi þróun hafi leitt til efnisrýrðar ljóðanna
— að ungu skáldin séu á leið inn í ,,tómrúm“
o. s. frv. Ég tel þessar fullyrðingar f jarstæðu
eina sprottna af röngum samanburði. Islenzk
26