Birtingur - 01.06.1966, Blaðsíða 9

HÖRÐUR ÁGÚSTSSON: HÚSAKOSTUR Á HÖFUÐBÓLUM
Arngrímur Jónsson lærði segir á einum stað í Brevis Comentarius de Is-
1 landia: „En sjálf húsin eða mannhýbýlin á íslandi, sem hlaðin eru upp og
gerð úr torfi, grjóti og timbri, voru reyndar þegar tillit er tekið til náttúru-
skilyrða, sem fsland á við að búa, talsvert reisuleg og íburðarmikil fyrrum
daga, meðan íslendingar höfðu verzlun og vöruskipti við Norðmenn, sem
sáu Jaeim fyrir timbri, en er Jrau skipti hættu tók Jíeim hýbýlum smásaman
að hraka.“ — „Engu að síður eru margir búgarðar, margir bæir, sem ekki
væri auðvelt upp að telja, ágætlega húsaðir, og líkjast að því leyti hinum
ágætu fornu býlum; eru bæjarhús á þeim býlum mjög stór, breið, löng og
oftast talsvert há, eins og til dæmis bæir með svefnhúsum, sem eru meir en
50 álnir á lengd 10 álnir á breidd og 20 álnir á hæð. Svo eru önnur bæjar-
hús eins og matstofa, baðstofa, búr o. s. frv. tilsvarandi að stærð. Ég gæti
talið upp fjölda bæja á voru landi, sem bæði eru stórir og umfangsmiklir
og fjarri fer, að sómi sér illa, þar eð þeir bera vott um listrænan stíl og
eru traustlega smíðaðir úr sterkum viðum."
Hér mun Arngrímur vera að lýsa íslenzkum höfuðbólum á 16. öld, en því
miður gerir hann ekki nánari grein fyrir gerð þeirra og skipan að ekki sé
talað um myndskýringar. Þetta mun þó vera í fyrsta skipti í sögunni, sem
íslenzkum húsakosti eru gerð sérstök skil í rituðu máli svo vitað sé. Að
vísu víkur Oddur biskup Einarsson að sama efni í íslandslýsingu sinni:
Qualisumque Description Islandiae, sem skrifuð var nokkrum árum áður,
en kom ekki út fyrr en mörgum öldum seinna. Ekki er laust við, að hjá
okkur vakni grunur um, að Arngrímur ýki nokkuð stærð húsa á fornum
höfuðbólum í hita baráttunnar gegn vanþekkingu og fordómum erlendra
manna á högum íslands. Geta mál Arngríms staðizt? Hefur á höfuðbólum
landsins um daga hans verið hús i merkingunni herbergi, rúmir 25 metrar
á lengd, 5 metrar á breidd og 10 metrar á hæð?
Ekki hefur svo vitað sé verið grafið í rústir forns höfuðbóls, og þær forn-
leifarannsóknir, sem gerðar hafa verið hafa beinzt eingöngu að húsakosti
víkinga- og þjóðveldisaldar. íslenzk húsagerð tekur hins vegar miklum
birtingur
7