Birtingur - 01.06.1966, Blaðsíða 49

ég vildi sagt hafa. Maður kannast ekki við
sjálfan sig sem listamann, en man óljóst eftir
sér í því hlutverki.
Hængurinn er sá, að við notum rökfærslu
guðfræðinga til þess að skilja völundarhús list-
arinnar. En guðfræðilegar íhuganir hafa alltof
oft verið þessa heims: leitin að guð einvörð-
ungu yfirskin í leit að þekkingu. Þess vegna
var Spinoza hafnað. Það sem hann hafði á
boðstólum var guð. En það vildi enginn.
Leitin að listinni hefur alltof oft verið annað
yfirskin í leitinni að sannleikanum, önnur til-
raun til að ná til himna með staðreyndum.
Allt frá dögum Babels-turnsins hefur þessi til-
raun misheppnazt. Þú getur ekki náð himn-
inum með þekkingu, þú getur ekki náð hon-
um með hugmyndum, þú getur jafnvel ekki
náð honum með trú — mundu eftir zen-búdd-
isku gátunni.
Fyrir mörgum árum sagði einhver við mig:
„Ef þér þykir vænt um eitthvað, hvers vegna
þá breyta því?“
Þó að athugasemd þessi hafi ekki verið sögð
um list fortíðarinnar, gæti hún átt við hana.
Þegar henni er svarað, verðum við að skilja,
að ást á list fortíðarinnar er allt önnur, þegar
listamaður á i hlut en áheyrendur. Við verð-
um að hafa hugfast, að líf listamannsins er
stutt, venjulega um 70 ár. Áheyrendaskarinn
lifir á hinn bóginn í aldir og er í rauninni
ódauðlegur.
Þegar breytingar verða í tónlist, finna áheyr-
endur miklu sárara, hvers misst er, en lista-
maðurinn, því að þeir elska list með sömu
ástríðu og við elskum hluti sem við getum
aldrei raunverulega eignazt. Og þeir krefjast
þess stöðugt af listamanninum, að hann bæti
fyrir það sem tapazt hefur. En honum er það
mjög örðugt. Hann finnur, að áheyrendur eru
að kæfa listina með ást og umhyggju. Hann
skilur ekki eðli ástar þeirra eða eðli missisins.
En þetta er kannski útúdúr. Ég er að reyna að
gera skiljanlegt, að það er stór munur annars
vegar á hinum margvíslegu áhyggjum lista-
manns sem er að reyna að búa eitthvað til,
reyna að tryggja sig gegn misheppnun, og hins
vegar kvíða listsköpunar. Kvíði í list er sér-
stakt ástand. Það er í raun og veru alls enginn
kvíði, þó að það beri öll einkenni hans. Þetta
ástand kemur, þegar listin skilst frá því sem
við þekkjum, þegar hún talar eigin rómi.
í lífinu reynum við eftir megni að forðast
kvíða. í listinni verðum við á hinn bóginn að
leita hann upp. Það er erfitt. Allt í lífi okkar
og menningu, hvaðan sem við komum, dregur
okkur í burtu. Eftir er þessi kennd um eitt-
hvað yfirvofandi. Og við sjáum, að það sem
er uggvekjandi er hvorki fortíð né framtíð,
heldur einfaldlega — næstu tíu mínútur.
BIRTINGUR
47