Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1981, Blaðsíða 61

HALLDÓR ÁRMANN SIGURÐSSON
Fleiryrtar aukatengingar?
0. Inngangur
Aukatengingar (að, hvort, sem, þótt o. s. frv.) eru margar hverjar
næsta merkingarsnauSar. Þær beygjast ekki og hafa takmarkaSa dreif-
ingu (standa fremst í aukasetningum). Þær kunna því að þykja heldur
ómerkileg kykvendi og óverSar nákvæmrar athugunar. HvaS sem um
þaS er sýnist aS minnsta kosti aS málfræSingar hafi varla lagt sig í
framkróka um aS skilgreina flokk íslenskra aukatenginga svo glöggt
sem æskilegt og vert væri.1 Þannig leiSir Höskuldur Þráinsson (1980)
aS því sterk rök í síSasta árgangi þessa tímarits aS tilvísunarorSin sem
og er séu aukatengingar en ekki fomöfn eins og venjulegast hefur
veriS taliS í almennum kennslu- og handbókum um íslenska málfræSi.
Hér verSa tínd til nokkur dæmi þess aS í öSru veigamiklu atriSi fær
hefSbundinn skilningur á íslenskum aukatengingum naumast eSa ekki
staSist.
ViShlítandi skilgreining á hugtakinu „aukatenging“ liggur reyndar
ekki á lausu svo aS mér sé kunnugt um, a. m. k. ekki í íslenskum mál-
fræSiritum.2 Þegar hér er talaS um „hefSbundinn skilning á íslenskum
aukatengingum“ er því miSaS viS tiltækar upptalningar þeirra í kennslu-
og handbókum um íslenska málfræSi. Er þar gjaman sett á langar
tölur eSa þulur um aukatengingar, kennuram og skólanemum þessa
lands til hrellingar — og skal allt þaS dót lærast utanbókar (sbr. Bjöm
GuSfinnsson 1946:112). Þulur þær af þessu tagi sem ég hef bariS aug-
um era yfirleitt næsta líkar hver annarri (sjá t. d. Stefán Einarsson
1945:176-177; Björn GuSfinnsson 1946:111-112; 1958:88-89; Sig-
1 Með orðinu „flokkur" er þarna og víðar í greininni ekki endilega átt við
orðflokk. Sem kunnugt er eru aukatengingar venjulega taldar til sama orðflokks
og aðaltengingar, samtenginga. Hér er engin afstaða tekin til þess hvort sú sam-
flokkun á rétt á sér. Einnig skal hér tekið fram að þegar talað er formálalaust
um tengingarnar og og en síðar í greininni er átt við samanburðartengingarnar
og, en en ekki aðaltengingarnar.
2 Þar er að vísu gjarnan sagt sem svo að samtengingar séu „tengiliðir milli
einstakra orða eða setninga" (Björn Guðfinnsson 1958:87). Spurningin er þá:
Hvað er „tengiliður"?