Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1981, Blaðsíða 190

188
Ritdómar
(38) a I expected a specialist to examine John
b I persuaded a specialist to examine John
Hér, líkt og var um nafnháttarsetningarnar sem frá sagði í 5. kafla, hefur því verið
haldið fram (t. a. m. af Bresnan 1978) að nafnhættina í setningum eins og (35)
eða (38)a beri í ensku einfaldlega að líta á sem sagnliði, og að hlutir eins og
það að yfirborðsandlagið er skilið sem merkingarlegt frumlag með nafnháttar-
sögninni verði best greindir með einhverjum „merkingarreglum" eða lýsingu á
merkingarlegu eða röklegu „hlutverki“ eða venslun (logical function — sbr. HÞ bls.
350). HÞ tínir til fjölda atriða sem hann telur að sýni að frá setningafræðilegu
sjónarmiði sé eðlilegt að lita svo á sem forcldrana í (35) sé í djúpgerðinni frumlag
með fara, sem hefur verið „flutt upp í“ aðalsetninguna og gert þar að yfirborðs-
andlagi.
Meðal merkingarlegra atriða sem HÞ nefnir eru hegðun atviksliða sem merk-
ingarlega virðast eiga við heilar setningar, svo sem augíjóslega, sennilega. Það er
óeðlilegt að tveir atviksliðir af þessum flokki standi í einni einfaldri setningu:
(39) ?Augljóslega hefur Jón sennilega farið (bls. 342)
Hins vegar er ekkert því til fyrirstöðu í setningum sem hafa þolfall með andlagi:
(40) Augljóslega telur Jón Maríu hafa sennilega farið (bls. 342)
Þetta segir HÞ að sé eðlilegt miðað við það að í (40) séu tvær baklægar setningar,
en hins vegar þurfi sérstakar tilfæringar til að gera grein fyrir þessu ef hún er
talin ein einföld setning.
Auk þess sem HÞ heldur því fram að setningar eins og (35) beri að skoða svo
sem þær hafi aukasetningu í djúpgerð, leggur hann mikið upp úr því að sýna fram
á að grundvallarmunur sé á formgerð setninga eins og (35) og (37). Það er að sjálf-
sögðu hægt að neita að trúa því að (35) sé leidd af samsettri djúpgerð (og hið sama
væri hægt að segja um (37)), en viðurkenna þó að munur sé á formgerð setning-
anna. En greiningu Bresnans virðist vera þannig varið að ekki yrði neinn setninga-
fræðilegur munur á þessum tveimur gerðum í ensku a. m. k. (hún fjallar ekki um
íslensku). Munurinn á gerðunum tveimur yrði hjá Bresnan, að því er mér skilst,
byggður á ólíkum „logical functions", eins konar „röklegum venslum", sem leiðir
af ólíkri flokkun sagnanna sem taka þátt í setningunum. Þetta yrði væntanlega
greint þannig að sögnin álíta hafi tengdan sér (í táknforðanum, lexíkoninu) ramma
sem segir að í samböndum eins og (35) verði hið „lógíska" andlag hennar ekki
skilið sem foreldrana, heldur líkt og í (36) öll „yrðingin" foreldrarnir hafa farið.
Sögninni biðfa yrði aftur tengdur annars konar rammi sem gerir það að verkum
að sambandið verður skilið þannig að sögnin biðja hafi tvö (,,lógísk“) andlög,
Stebbi og (Stebbi) fara heitn. Það sem HÞ leggur megináherslu á er það að með
hinni hefðbundnu greiningu sé samband setningakerfis og merkingarkerfis ein-
faldara en í greiningu eins og þeirri sem Bresnan o. fl. aðhyllast. Hér myndu hinir
þó e. t. v. geta spurt hvort ekki sé verið að teygja setningafræðina of mikið í áttina
að merkingarkerfinu og tjá hluti með „setningagerðartrjám" sem í rauninni séu
merkingarlegs eða einhvers annars eðlis. Hér er greinilega komið að almennu
vandamáli sem er undirrót mikils af þeim skoðanaágreiningi, svo ekki sé sagt