Vera - 01.05.1983, Blaðsíða 26

FYRSTI
FEMINISTINN
Sagt frá Christine de Pisan, kvenréttindakonu frá 14.
öld. Sagði ekki einhver að ekkert vœri nýtt undir sól-
inni?
Þeir eru ekki margir sem hafa velt fyrir sér nafni Christine de
Pisan. Þó var hún fyrsta konan í Frakklandi sem gat réttilega borið
titilinn „hin iærða“. Christine var uppi á árunum 1363-1431 og
báru samtímamenn hennar hana gjarnan saman við þá Cicero og
Cato. Hún þótti málsnillingur mikill og vitur mjög. Chri'stine var
einnig einn af frumherjum kenningarinnar um eðlilegt jafnrétti
milli kynjanna.
,,Hinn kvenlegi heiður“
Christine fæddist í Feneyjum en fimm ára gömul fór hún til
Frakklands. Föður hennar hafði boðist staða við hirð Karls V.
(hann ríkti 1364-1380) sem reyndi að laða að sér hámenntaða
menn. Kornung giftist hún Etienne de Castel, manni sem var mjög
dáður meðal hirðarinnar og eignaðist með honum fjögur börn.
Hjónaband þeirra varð stutt, hún varð ekkja aðeins 26 ára gömul.
Við dauða eiginmannsins varð staða Christine fremur bágborin.
Hún hafði misst föður sinn nokkrum árum áður og stóð nú ein
uppi, eignalítil með fjögur börn. Hún greip því til þess ráðs að
skrifa ljóð til þess að framfleyta fjölskyldunni. Ljóðum hennar var
vel tekið, sérstaklega við hirðina og hún vann brátt hylli Karls VI.
(1380-1422) og síðar hins áhrifamikla hertoga af Burgundy,
Philips, sem réð hana til þess að skrifa um líf Karls V.
Fyrir konu var það stórkostlegt afrek að vera virt sein ljóðskáld í
Frakklandi á 14. og 15. öld. En Christine lét sér það ekki nægja,
hún fór feti framar. í verkum sínum og þá sérstaklega í fíréfi til
ástarguðsins (Epistre au dieu d'amours) tekur hún sér óhrædd
stöðu sem málsvari „hins kvenlega heiðurs" — hún sættir sig ekki
við þau viðhorf sem birtust í verkum rithöfunda þessa tíma.
Þegar verk Christine eru lesin verður að hafa það í huga að hún
lifði í þjóðfélagi þar sem karlar drottnuðu. Þrátt fyrir þá aðdáun
sem „kvenímyndin" naut, sérstaklega meðal hirðarinnar, þá var
heimur 14. og 15. aldar heimur karlmannanna. Þcir ríktu á öllum
sviðum; í réttvísinni, í fræðimennsku og á vígvellinum. Konur voru
samkvæmt rómverskum lögum ekki fjár síns ráðandi en þessum
lögum var ekki breytt í margar aldir í Frakklandi. Kirkjan notfærði
sér þetta oft því samkvæmt kirkjurétti voru konur veikgeðja og
hættulegar verur; þær voru hinar „illu dætur Evu“ og báru ábyrgð
á vandræðum karlanna. Þær voru „hlutir“ sem feður og verndarar
höfðu til ráðstöfunar og þá sérstaklega hvað varðaði giftingu.
umræðu og Roman de la Rose. Þetta var geysivinsælt verk eins og
sjá má af þeim fjölda þýðinga sem gerðar voru en einnig hefur efni
verksins verið sviðsett í myndvefnaði og ntálverkum og oft var
vísað til þess í skrifum samtímamanna höfundar.
Það var þetta vel þekkta verk sem Christine réðist á, eða nánar
til tekið seinni hluti þess. Meira en öld leið frá því Jean de Meung
birti sinn hluta verksins þar til prentuð mótmæli birtust gegn hug-
myndurn hans. Hugmyndir de Meung byggjast á því að hann tekur
líkamlega ást fram yfir hina andlegu — konan er ekki vitsmuna-
vera í hans augum heldur er hún duttlungafull daðurdrós. Það voru
fleiri en Christine sem lentu í þessari deilu því rekjor háskólans í
París hafði eldað grátt silfur við nokkra aðdáendur og lærisveina
skáldsins og sögusagnir herma að fjöldi hirðkvenna hafi ætlað að
hýða skáldið vegna klúryrtra skrifa hans um kvenfólk.
Það er sennilegt að Christine hafi gert sér betri grein fyrir stöðu
kvenna í Frakklandi þar sem hún var útlendingur, fædd á Ítalíu en
kom síðar til Parísar þar sem hún menntaðist og giftist síðan manni
við hirðina. Þannig var það útlendingurinn Christine, sem varði
kynsystur sínar í Frakklandi gegn ásökunum Jean de Meung og
lærisveina hans.
Christine var ntun betur menntuð cn konur almennt á þessum
tímum. Hún hafði meðal annars öðlast góða þekkingu á latínu og
víða má sjá merki þess í verkum hennar að hún var vel að sér í
latneskum bókmenntum. Það má einnig geta sér þess til að
Christine hafi lært töluvert í sambandi við lög vegna þeirrar
reynslu sem hún öðlaðist þegar hún, sem ung ekkja með fjögur
smábörn, varð að standa í erfiðum málaferlum til þess að reyna að
ná eignum hins Iátna eiginmanns síns. Hún hafði ekki erindi sem
erfiði því að í lok málaferlanna stóð hún uppi eignalítil. Þessi
barátta gefur e.t.v. einhverja skýringu á því með hvílíkum ákafa
Christine berst fyrir auknum rétti kvenna. Hún var ein örfárra
samtímamanna sinna sem gerði sér grein fyrir því ósamræmi sem
fólst í því að syngja um ástir riddara til þjóðfélags sem leit konuna
slíkum óvirðingaraugum eins og fram kom í Roman de la Rose. Ef
slíkar árásir voru réttlætanlegar, á hverju átti menning kvenna þá
að grundvallast?
Ritdeila um konur
Það er vart hægt að tala um feminisma í Frakklandi fyrr en á
tímum endurreisnar. Og þó — á þeirri öld sem á undan leið hafði
feminismi einmitt orðið valdur að mikilli deilu. Hún hófst í upphafi
15. aldar og var aðalorsök hennar bókin Roman de la Rose eftir
Jean de Meung. Ekkert bókmenntaverk miðalda fékk aðra eins
26