Vera - 01.07.1984, Blaðsíða 38

ÚR KVENNASÖGUSAFNINU
GLUGGAR c
i
Anna Sigurðardóttir hefur
nú um nokkurt skeið unnið
að bók, sem hún nefnir
„Vinna kvenna á íslandi í
1100 ár”Anna er nú að leggja
síðustu hönd á þetta mikla
verk, en það mun telja á 5.
hundrað blaðsíðna og er
vœntanlegt á markaðinn í
haust. Hér á eftir fer kafli úr
bókinni og fjallar sá um
vinnu kvenna á söguöld,
bæði störf og aðbúnað.
Unnið við dagsbirtu í dyngju
Gullöld íslendinga heitir bók. Þar er
15 blaðsíðna kafli um atvinnugreinar
fornmanna, eða réttara sagt um störf ís-
lenskra karlmanna á söguöld. Undir lok
þessa kafla er komist svo að orði:
Kvenfólk vann og engu síður en karl-
menn, og voru dætur og konur höfð-
ingja og heldri manna á söguöld oft við
þvott, sauma og mjólkurstörf í seljum,
og hirðum vér eigi að tína til sérstök
dæmi, þótt auðvelt væri. 1)
Höfundur er búinn að tína til fjölmörg
dæmi um störf karlmanna sem getið er um
í sögunum. Hann virðist aðeins muna eftir
dætrum og eiginkonum höfðingja, og þá
helst þeim sem vinna störf utan heimilis-
veggja í seljum og við þvotta, en aðeins
sauma inni við. Vefnaðinum gleymir hann
bara alveg og tóvinnu allri, sem var ein-
göngu í höndum kvenna, þó sennilega
ekki höfðingskvenna. Griðkonur á stærri
bæjum og húsfreyjur á fámennari og fá-
tækari bæjum lögðu fram krafta sina til að
framleiða efni í klæði landsmanna, svo og
söluvarning, útflutningsvöru sem gaf í
aðra hönd aðalkaupeyri íslendinga.
Reyndar fer höfundur nokkrum oröum um
það framar í kaflanum, að fornmenn hafi
stundað iðnað margfalt meira en nú
tiðkast, einkum ullariðnað, og að vaðmál
hafi verið aðal-verslunarvara lands-
manna. En hverjir fengust við þennan iðn-
að kemur ekki fram. Mætti ætla að það hafi
verið karlmennirnir, eins og við annan iðn-
að sem höfundur nefnir, og tínir til dæmi
um. 2)
Á Bergþórshvoli var mjög fjölmennt
heimili á söguöld. Þar var sérstök vefjar-
stofa. Mikið hefir þurft að vefa í þeirri
vefjarstofu. Þeir þurftu a.m.k. vaðmál í öll
litklæðin sín, Njálssynir. Ekki hefir hún
unnið það vaðmál allt ein, hún Sæunn
kerling, þótt hún hafi ein fundist þar látin
eftir brunann mikla, Njálsbrennu. 3) Ef til
vill hefir vefjarstofan stundum verið kölluð
dyngja. Sá vinnustaður, þar sem konur
fengust við tóvinnu, vefnað, sauma og
hannyrðir, kallaðist yfirleitt dyngja.
Saumastofa eða skemma var þetta hús
stundum nefnt, einkum í sögum sem ger-
ast erlendis. (Stundum voru þær skemmur
jafnframt svefnhús). Sögurnar veita sára-
litla vitneskju um dyngjurnar og störfin
sem þar fóru fram. En við vitum að ullar-
vinnan var í höndum kvenna, og hefir því
í dyngjunni ull verið tætt, spunnin og ofin
og síðan saumaður fatnaður úr vaðmálinu.
Líka þar voru galdrastakkarnir gerðir, sem
ekki bitu vopn.
Dyngjur viröast yfirleitt hafa verið hús
sem stóðu sér, það kemur m.a. fram í
Gísla sögu Súrssonar:
En utan og sunnan undir eldhúsinu stóð
dyngja þeirra Auðac og Ásgerðar og sátu
þær þar og saumuðu. 4) Erlendir speking-
ar — íslenskir sagnfræðingar kannski líka
— hafa haldið því fram að dyngjur hafi ver-
ið niðurgrafin hús með kúamykju á þakinu
til hlýinda. 5) Sennilega er það orðið sjálft
— dyngja — sem er orsökin. Dyngja minn-
ir á þýska orðiö Dung, sem þýðir húsdýra-
áburður, og sögnina dungen — bera
áburð á. Hvergi er þessa getið í sögunni,
mér vitanlega, en hins vegar er eitt sinn
minnst á hlöðuglugga, sem mykja var bor-
in á en fraus svo að brjóta varð, þegar sér-
staklega góðrar birtu var þörf í hlöðunni. 6)
Að dyngjur voru ekki niðurgrafnar sést
t.d. á því að aldrei er þess getið að gengið
sé niður í þær eða upp úr þeim. Orðin, sem
notuð eru, eru að ganga úr dyngju, eða
skemmu (þrisvar sinnum), ganga frá
dyngju (einu sinni), ganga inn í eða í
dyngju (þrisvar), ganga til dyngju (sex
sinnum), að vera í eða sitja í dyngju eða á
palli í dyngju (4sinnum). Nokkurdæmi svo
að menn trúi mér: Brúðurin sat í dyngju
sinni (Reykdæla saga og Víga-Skútu 14.
kafli); konur sátu í dyngju sinni (Valla-Ljóts
saga 1. kafli); að áliðnum degi, þá er konur
gengu úrdyngju (Kormáks saga 15. kafli);
gekk Steingerðúr frá dyngju sinni og
ambátt með henni (s.s. 3. kafli); upp til
bæjar og til dyngju þeirra ( Egils saga 32.
kafli); hann gekk í dyngjuna (Eyrbyggja
saga 56. kafli); Farandkonur þessar gengu
inn í dyngjuna (Njáls saga 44. kafli,
vefjarastofuna?); Hallfreöur fór til dyngju
38