Vera - 01.07.1984, Qupperneq 39

MYNDIR: ÞÓRA SIGURÐARDÓTTIR
? DYNGJUR
Kolfinnu og setti hana á kné sér úti hjá
dyngjuveggnum og uröu þá einstaka
kossar, og Grís spurði hverjir þessir menn
v*ru, er sætu á dyngjuveggnum og létust
svo kunnleg viö. Hann sá illa gamli maöur-
■nn. (Hallfreöar saga 4. kafli).
Það voru til niðurgrafin hús, þau voru
kölluð jarðhús, og þau voru oft notuð sem
fylgsni fyrir skóggangsmenn eða aðra
sem þurftu að fara huldu höfði. Niðurgrafin
yar líka baðstofan (sem minnir á finnska
baðstofu), þar sem berserkirnir Halli og
Leiknir voru drepnir í.7) Hvergi er getið um
!jós i dyngju, má því ætla að þar hafi jafnan
verið unnið við dagsbirtu og elda. Þaö var
l'ka að áliðnum degi að konur gengu úr
dyngju eins og Kormákssaga getur um.
^•uggar
Myrkur og kuldi hafa lengst af verið sjálf-
sagðir hlutir í lífi íslendinga. Það er senni-
'eQa þess vegna að fornritin minnast ekki
e Það hversu dimman innanhúss gat verið
Þung í skauti, einkum konum. Vetrarlangt
Urðu konur að vinna að því að framleiða
vaðmálið við litla birtu í dyngju og síöar í
baðstofu. Gluggar voru fáir og smáir, jafn-
vel fram á 20. öld. Öldum saman voru líkn-
arbelgir úr kálfum notaðir í glugga, en birt-
an var ekki mikil sem komst í gegn. Skæni
hbtu líknarbelgirnir öðru nafni og því var
9|uggi oft kallaður skjár. Gluggi er þó al-
9engasta heitiö í fornritum. Önnur heiti
Sent koma fyrir eru Ijóri, hliðskjár, vind-
g'uggi og vindauga, selsgluggur er og
nefndur, en það er gluggi í seli.
Dagsbirtan sem barst í gegnum glugg-
ana varð að nægja að degi til við vinnuna
' öyngjunni. Einhver birta kom reyndar líka
rá reykopi sem var á þakinu. Gluggar
k°ma þó nokkrum sinnum fyrir í fornritun-
um og hér skulu dæmi tekin. Svarfdæla
Saga segir á einum stað frá svo stórum
^ugga að tveir menn gátu setið við hann:
Qluggur var á húsinu norðan, og skyldu
Peir sitja Ásgeirssynir þar við og sjá, hvaö
k°mið væri. Þeir voru nú við gluggann og
siá. að. . . 1) Hann hefir heldur ekki verið
'^'ii skjárinn á Uppsölum, sem frá er sagt
í Gull-Þóris sögu: En Þorbjörn reif upp
stokk og reisti undir skjáinn og fór þar út. . .
2) eða baðstofuglugginn, sem Sturlunga
saga segir frá: Kollsveinn kröbbungur var
á húsum uppi og á baöstofu og horfði for-
viðris. Hámundur komst þar út að baki hon-
um baðstofuglugg I skyrtu og línbrókum og
komst til næsta bæjar. . . 3) og vestur á
Rauðasandi komst Eyjólfur Kárason á
Stökkum eitt sinn út um „glerglugg austur
úr kirkjunni”. 4) Á öðrum stað í Sturlunga
sögu er gluggi á baðstofu kallaður „hlið-
skjár”. Sá skjár hefir verið á hlið baðstof-
unnar en ekki gafli, enda hleraði sá sem
frá er sagt. 5)
Vindauga á matbúri kemur fyrir í Sturl-
unga sögu: Konur voru þar viðriðnar, og
gátu þær komið Ólafi undan í matbúr og
þar út um glugga. 6) Vindaugað hefir veriö
nokkuð stórt. Vinnubjart hefir þurft að vera í
matbúrum, seljum og hlöðum, en vindaugu
eru helst nefnd á hlöðum. Trúlegt er að
engin skæni hafi vindaugun i matarbúrum
og hlöðum. Annars kemur fyrir oftar en
einu sinni að vindauga er það sama og
gluggur, t.d.: Þá vitið þér að vindur heitir
strábeigir, en vindauga á húsum, og hefir
hann séð um glugginn á herberginu, er
þau hafa saman átt. 7) Það voru fleiri sem
sáu inn um glugga. Lágálfurgekkfram eftir
Blönduhlíð, þá kom hann á Frostustaði og
sunnan undir húsin og að vindglugginum
og sá inn í húsið, en bóndi talaði við hús-
freyju, að hún hefði tekið úr mjölbelg þeim,
er hékk yfir þeim, og sló hana pústur, en
hún grét við. 8) j sömu sögu er líka getið
um skjá; en þar var farið upþ á skjá: Það
bar til um daginn heima að Ingjaldshóli um
miðdegi, að komið var upp á skjáinn um
máltíð í stofu og kveðið þetta með dimmri
raust: Út réri einn á báti. . . 9) Eins þurfti
að fara „á stofuna upp og taka af skjána”
til að hleypa út reyk. 10) Bæði Ijóra og
glugga er getið í Hrómundar sögu halta, og
er þeim glugg að nokkru lýst: Þorbjörn þyna
vaknaði við mælgi þeirraog hljóp upp þeg-
ar og til hurðar þeirrar, er var fyrir skálan-
um, og sá út um glugg einn, er á var skor-
inn hurðinni að fornum sið, . . . en á Ijór-
ann settist hrafn og skrækti hátt. 11)
Oft er talað um að hátta í björtu, en I Eyr-
byggja sögu er það orðað eilítið öðru vísi:
þeir . . gengu síðan til stofu og fóru af
klæðum sínum og ætluðu að vera þar um
nótt matlausir, en heimamenn fóru í dags-
Ijósi í rekkju. . . .Eftir þetta var gert Ijós í
stofu. . . Þeir, sem þarna voru á ferð, voru
líkmennirnir sem fluttu Þórgunnu hina
suðureysku til Skálholts þar sem hún var
jörðuð. — Það kveld, er líkmenn komu heim,
það er menn sátu við málelda að Fróðá,
þá sáu menn á veggþili hússins, að komið
var tungl hálft,. . . 12) Birtu tunglsins hlýtur
að hafa borið inn um glugga eða skjá, þó
ekki sé þess getið, ella hefði skin þess
varla komið á þilið.
Gluggar eru tvisvar sinnum nefndir í
Njáls sögu: Glugginn á dyngjunni í Kata-
nesi og gluggarnir á skálanum á Hlíðar-
enda. Um þá segir svo: Skáli Gunnars var
ger af viði einum og súðþakinn utan og
gluggar hjá brúnásunum og snúin þar fyrir
39