Vera - 01.07.1988, Blaðsíða 8

urá íslensku og skrattinn talinn hafa aðseturá Heklu-
fjalli en þangað áttu nornir að fara unnvörpum á
ákveðnum árstíma. Svo erað sjá sem menn hafi ekki
haft neinn áhuga á að drepa konur á íslandi umfram
það sem Stóridómur kvað á um og var næsta nóg.
Island var ekki svo einangrað að menn fréttu ekki af
þessu galdrafári. T.d. segir Guðmundur nokkur Ein-
arsson prestur á Staðarstað frá því að hann hafi árið
1589 horft á 13 galdrakonur brenndar á einu báli í
Kaupmannahöfn. A Islandi voru að vísu brenndir á
báli fyrir galdur um 20 karlar og sennilega ein kona.
Það var á árunum 1625 til 1685. Fræg í íslenskum
bókmenntum er Píslarsaga séra Jóns Magnússonar
en hann varð taugaveiklaður á miðjum aldri og taldi
sig verða fyrir galdra ofsóknum frá feðgum tveimur
á Kirkjubóli og fékk þá brennda. Þegar honum batn-
aði ekki að heldur sneri hann sér að Þuríði Jónsdótt-
ur, dóttur og systur hinna líflátnu. Hún gerði sér lítið
fyrir og fék.k sér dæmdan tylftareið og var þar með
sýkn saka. Hvergi nema á Islandi hefði ákærð kona
getað sloppið svona vel.8)
Ekki er gott að segja hvers vegna þessar kvennaof-
sóknir fóru hér hjá garði. Ef til vill var ein ástæðan sú
Ljósmynd:
Rut Haltgrimsdóttir
að hér kom ekki upp nein sérfræðinga- og mennta-
mannastétt þannig að fáránlegar kenningar um kon-
ur og kvenlegt eðli náðu aldrei eyrum almennings. Til
marks um það er sú virðing sem Ijósmæður höfðu þá
og alla tíðá Islandi. Víða í Evrópu og Bandaríkjunum
hefur Ijósmæðrum sem stétt næstum verið útrýmt.
Líka má hugsa sér að bókmenntirnar hafi haft eitt-
hvað að segja. Fornsögurnar hafa óumdeilanlega
verið lifandi bókmennti og almenningseign alla tíð
og kannski hefur Galdrahamarinn mátt sín lítils
gagnvart þeim. Þetta er rannsóknarverkefni í kvenna-
rannsóknum en hversem niðurstaðan kann að verða
ertæpasthægtað ofmeta hvaða gildi það hefurhaft
fyrir íslenskar konur að losna við 300 ára grimmileg-
ar ofsóknir. Mary Daly telur galdraofsóknirnar hafa
þaggað svo niður i konum að þær hafi varla opnað
munninn síðan. Er ekki hér að finna eina skýringuna
á óttaleysi og djörfung íslenskra kvenna. Þær hafa
alltaf þorað. Það var aldrei þaggað niður í okkur
eins og öðrum Evrópukonum. Hér þurftu dætur ekki
að horfa upp á mæður sínar brenndar kynslóð eftir
kynslóð og hugsa með sér: „Allt er betra en bálið".
Hér þurftu konur heldur ekki að ásaka hver aðra,
þær voru ekki píndar til þess, jafnvel móðir varð að
ákæra dóttur og dóttir móður. Slíkt ofboð er varla
hægt að hugsa sér að ekki sé talað um hvaða áhrif
þetta hafði á samstöðu og trúnað kvenna í milli.9)
Eg hef íþessari grein reyntaðfinnaskýringará sér-
stöðu íslenskra kvenna í kvennabaráttu og pólitík um
100 ára skeið og komið fram með nokkrar tilgátur;
aðstæður við landnám, sterka kvennamenningu á
miðöldum, heilsteyptar kvenímyndir í íslendingasög-
unum, fastmótað og kyrrstætt bændasamfélag allt
fram á þessa öld sem kom sér ekki upp yfirstétt
menntamanna og sérfræðinga að neinu ráði. Þessu
til viðbótar vil ég nefna þann styrk sem fólst í fátækt-
inni og vinnunni en það er alkunna að andleg og fé-
lagsleg kúgun er miklu verri en hin efnahagslega þó
að slæm sé. Hér varð aldrei til stétt iðjulausra kvenna
sem neyddar voru til að vera stofustáss og leikföng,
fölar, bleikar og blóðlausareða þá fáránlegarfígúr-
ur eins og Halldór Laxness gerir frú Árland í Atóm-
stöðinni. Þar er á ferðinni stöðluð borgaraleg kven-
ímynd sem sósíalistar hömpuðu gjarnan í hroka sín-
um gagnvart konum.
Og hver er svo niðurstaðan? Er sagan um sterku
konurnar á Islandi ekki sönn eftir allt saman? A.m.k.
erum við engin goðsaga lengur heldur bráðlifandi
konur og hvorki fölar né fáar. Við erum að vísu á kafi
í vinnu enn sem fyrr — en hvað um það? íslenskar
konur hafa líka látið fyrir róða eymdarpólitíkina og
þar er kannski að finna enn eina skýringuna á vel-
gengni Kvennalistans. Og öllum barneignunum sem
útlendingar býsnast gjarnan yfir.
Helga Sigurjónsdóttir.
Heimildir:
1. Auður Styrkársdóttir, Kvennaframboðin 1908—1926, Rvk.
(vantar ártal).
2. Sama heimild.
3. Helga Kress: Óðinn í nýju Ijósi, Vera 6/1986. (Viðtal)
4. Marilyn French: Beyond Power, 1986, bls. 151.
5. Benedikt frá Hofteigi hefur fjallað um þetta í bókinni íslenda og
einnig Árni Óla. Auk þess finnst mér að ungir fræðimenn séu
farnir að Ijá þessum hugmyndum eyra. Rannsóknir Einars Páls-
sonar benda líka til mikilla tengsla við evrápska miðaldamenn-
ingu frá upphafi byggðar í landinu.
6. Marilyn French, sama heimild, bls. 155 og áfram.
7. Sama heimild og Mary Daly: Gyn/Ecology, 1979, kaflinn um
nornabrennur í Evrápu.
8. Píslarsaga síra Jóns Magnússonar, AB 1967
9. Mary Daly: Sama heimild og áður og sami kafli.
8