Vera - 01.11.1995, Blaðsíða 38

kv nnafræðin
■
Rit Rannsóknarstofu í kvennafræöum
Háskóli íslands - Háskólaútgáfan
Reykjavík 1994
Árið 1990 var Rannsóknarstofa í kvennafræöum stofnuð
við Háskóla íslands og I inngangsoröum að fyrsta riti
Rannsóknarstofunnar, Fléttur, benda ritstjórarnir, Ragn-
hildur Richter og Þórunn Sigurðardóttir, á að það hafi ver-
ið löngu eftir aö kvennarannsóknir unnu sér fastan sess
v!ða f háskólum erlendis. Markmið Rannsóknarstofu í
kvennafræðum er aö koma á framfæri kvennarannsókn-
um, bæöi meö fyrirlestrahaldi og með útgáfu. Hinu fyrr-
nefnda markmiði hefur Rannsóknarstofan sinnt vel, fjöldi
fýrirlestra hefur verið haldinn á vegum hennar og má til
dæmis nefna hádegisfyrirlestra sem haldnir eru því sem
næst vikulega í Háskóla íslands meðan á námsárinu
stendur og hafa veriö mjög vel sóttir. Og á síöasta ári
færöi Rannsóknarstofan sem sagt út kvíarnar og gaf út
ritiö Fléttur, hið fyrsta I væntanlegri ritröð stofunnar sem
vonandi kemur út um langa framtíð.
Þverfaglegt greinasafn
Fléttur er þverfaglegt greinasafn sem inniheldur níu
greinar eftir jafn marga höfunda: einn heimspeking, tvo
bókmenntafræðinga, tvo mannfræðinga, einn félags-
fræðing, einn hjúkrunarfræðing, einn upþeldis- og mennt-
unarfræöing og einn félagsráðgjafa - allt konur. Greinarn-
ar níu eru fjölbreyttar að efni og stíl en það sem sameinar
þær framar öðru er að hið fræðilega sjónarhorn þeirra er
í öllum tilvikum sjónarhorn kvennafræöinnar. Með því á
égvið að höfundar greinanna beita allir feminlskri aðferö-
arfræði við greiningu á því málefni sem fjallað er um. At-
hyglisvert er að þrátt fyrir aö fræðikonurnar níu komi úr
ólíkum fræöigreinum þá skarast margar greinanna tals-
vert, bæði hvaö varðar rannsóknarefni, aðferðarfræði og
heimildanotkun. Ekki gefst tækifæri hér til að fjalla ítar-
lega um hverja einstaka grein. Ég kýs heldur að kynna
stuttlega efni hverrar greinar fyrir sig og draga síðan sam-
an nokkrar hugleiöingar um þær í heild sinni.
Ritið opnar á grein Sigriðar Þorgeirsdóttur heimspek-
ings, „Er til kvennasiðfræöi?" þar sem hún hugleiðir
kenningar bandariska þroskasálfræöingsins Carol Gillig-
an „um siðgæði kvenna og þýðingu þess fyrir hugmynda-
fræði íslenskrar kvennapólitíkur", eins ogsegirí undirtitli.
Carol Gilligan vakti mikla athygi fyrir bók slna Ööruvísi
rödd (In a Different Voice), sem kom út 1982, þar sem
Hluti þeirra kvenna sem unnu aó Fléttum, efri röó
f.v.: Slgríóur Dúna Kristmundsdóttir, Helga Kress,
Guóný Guöbjórnsdóttir, Inga Dóra Björnsdóttir, Rann-
veig Traustadóttir. Neðri röð f.v.: Ragnhildur Richter,
ritstjóri Fléttna, Hólmfríöur Árnadóttir kápuhönnuður,
Þórunn Sigurðardóttir, ritstjóri Fléttna.
hún gagnrýnir viöurkenndar kenningar um siðferðis-
þroska bama. í bók sinni fullyrðir Gilligan að greina megi
milli tveggja tegunda siðfræði: önnur sé sprottin af sið-
gæði kvenna og hin af siðgæði karla. Sigriður Þorgeirs-
dóttir spyr hvort kenningar Gilligan fái staðist og skoðar
þær í Ijósi helstu siðfræðikenninga nútímans, auk þess
sem hún gerir grein fyrir þeirri feminísku gagnrýni sem
kenningar Gilligan hafa vakiö uþp og öðrum siðfræðikenn-
ingum sem hún hefur leitt af sér. En Sigríður lætur ekki
þar við sitja heldur skoðar hún einnig hvernig umræðan
um kvennasiðfræði getur varpað Ijósi á íslenska kvenna-
pólitík á síöasta áratug, eða hvernig Kvennalistinn hefur
haldið á lofti álíka hugmyndum um sérstakt siðgæði
kvenna. Grein Sigriöar er öll hin aðgengilegasta og
fróðleg.
Umfjöllun Sigríöar Þorgeirsdóttur um Kvennalistann
tengir grein hennar við grein nöfnu hennar Sigriöar Dúnu
Kristmundsdóttur mannfræðings: „Að gera til aö verða.
Persónusköpun í íslenskri kvennabaráttu". Þar er fjallað
um íslenska kvennabaráttu 1120 ár (1870-1990) I Ijósi
þjóöfélagsþróunar á íslandi á sama tlma. Markmið rann-
sóknar Sigriðar Dúnu var „að komast að þvl hvernig Is-
lensk kvennabarátta kviknaði hverju sinni, hvaö mótaöi
hana og hvað réö þróun hennar I þessi 120 ár.“ Sigriður
Dúna vinnur út frá hugtakinu persónusköpun I greiningu
sinni. Hún segir að „hin mikla áhersla á réttindi og skyld-
ur I Islenskri kvennabaráttu bendi eindregið til kjarna per-
sónusköpunar, að kvennabaráttan snúist um skilgrein-
ingar og endur-skilgreiningar á konum sem persónum
með tilliti til réttinda þeirra og skyldna" (97). Sigriður
Dúna segir aö „grunnviðfangsefni Islenskrar kvennabar-
áttu sé sköpun og endursköpun kvenna sem félagslegra
persóna, að með þvl að gera, þ.e. heyja kvennabaráttu,
sjái konur leið til aö veröa, þ.e. verða persónur, viöur-
kenndir gerendur" (100). Hún skoðar persónusköpun Is-
lenskra kvenna á mismunandi tlmabilum, skoöar t.d.
ágreining rauösokka og Kvennalistakvenna hvað þetta
varðar, og ber helstu hugmyndir og baráttumál þeirra
saman við hugmyndir Islenskra kvenréttindakvenna um
aldamótin. Persónusköpun kvennabaráttunnar er „leið
kvenna til að gera svo þær megi verða" (110) segir Sig-
riður Dúnaogtelur að þessi sköpun hafi áhrif á samfélag-
ið allt, bæði konur og karla. Þjóöfélagiö bregst við hverju
sinni oghefur „breyttyfirborðsgerö sinni til samræmisvið
mismunandi persónulmyndir" (110). Grein Sigriðar Dúnu
er áhugaverö, helst saknaði ég nánari umfjöllunar um
hvers konar breytingar það eru sem hún telur að hafi
sprottið upp úr mismunandi persónusköpun kvenrétt-
indakvenna á hverjum tíma, þ.e. meira „konkret" dæma
hvað þetta varðar. Sú umfjöllun hefði mátt vera á kostn-
aö lýsinga á aðferðafræði.
Hugtakiö persónusköpun eins og Sigriður Dúna notar
það er nátengt hugtakinu sjálfsmynd sem kemur viö sögu
I nokkrum greinum Fléttna. Þar má fyrst telja stutta og
skemmtilega grein Ragnhildar Richter bókmenntafræð-
ings: „Þetta sem ég kalla „mig", það er ekki til", um
sjálfsævisögu Málfriöar Einarsdóttur. Málfriður Einars-
dóttir er meö frumlegri rithöfundum íslenskum og I frá-
bærum sjálfsævisögulegum verkum sýnir hún tilþrif I stll
og efnistökum sem eiga engan sinn llka I íslenskum bók-
menntum. Ragnhildur fjallar um þaö hvernig þessi verk
Málfriðar eru frábrugðin „hefðbundnum" sjálfsævisögum
og hvernig sú sjálfsmynd sem hún dregur upp I textanum
er langt frá því að vera heildstæð og stöðug; þvert á móti
sýni Málfriður sjálfiö sem eitthvað sem er brotakennt og
óskiljanlegt, jafnvel fjarverandi. Ragnhildur tengir saman
ævisöguleg atriöi úr lífi Málfriðar og hina „fljótandi" sjálfs-
mynd hennar og sýnir hvernig andóf hennar gegn rikjandi
bókmenntahefð leiddi til nýsköpunar: Til uröu bókmennt-
ir sem brjóta niöur allar skilgreiningar bókmenntaforma,
llkt og höfundur þeirra brýtur niöur hefðbundnar skilgrein-
ingar á sjálfinu.
„Sjálfsmyndir og kynferöi" er viöfangsefni Guðnýjar
Guðbjörnsdóttur uppeldis- og menntunarfræðings, I
lengstu grein safnsins. Guðný kynnir gagnrýni á kenning-
ar um heildstæöa sjálfsmynd og skoðar hugmyndir um
karllæga og kvenlæga þætti sjálfsmyndar (masculinity og
femininity), svo og um þætti sem teljast andrógyn (lök
(.