Ljósmæðrablaðið - 15.06.2007, Blaðsíða 7

að greina þarfir og vandamál á byrjunar-
sfigi og gefa verðandi mæðrum/fjöl-
skyldum kost á viðeigandi aðstoð. Þá
er lögð áhersla á endurmat, sérstaklega
eftir fæðingu.
Þetta breytta vinnulag á heilsugæslu-
stöðinni sem hefur verið nefnt “Nýja
barns verkefnið”, ásamt fleiri þáttum
Varð til þess að áhugi vaknaði á því
að gera rannsókn á fæðingaþunglyndi
°g foreldrastreitu. Tilgangur rannsókn-
arinnar í heild var að kanna tíðni fæð-
mgaþunglyndiseinkenna og foreldra-
streitu á þjónustusvæði HAK. Einnig
að kanna hvort þær upplýsingar sem
aflað er á meðgöngu hefðu tengsl við
feðingaþunglyndiseinkenni og foreldra-
streitu eftir fæðingu bamsins. Síðan í
framhaldi af því að meta hvort nið-
urstöður gæfu vísbendingar um hvort
breyta þyrfti mati á þjónustuþörf sem
giunnur er lagður að snemma á með-
göngu.
Rannsóknaúrtak mynduðu allar
niæður sem komu í ungbarnavernd á
HAK rneð þrigoja mánaða gömul börn
Sln a tímabilinu 1. april 2000 - 31. maí
2001, samtals voru það 235 konur sem
komu og 152 þeirra svöruðu spurninga-
listanum. Nokkuð er því liðið síðan
gögnum var safnað en þrátt fyrir það
teUa rannsakendur að niðurstöður rann-
soknarinnar gefí mikilvægar upplýsing-
ar sem vert er að skoða. Meðal annars
Negna þess að engar sambærilegar inn-
lendar og mjög fáar erlendar niðurstöð-
Ul rannsókna, hafa verið birtar og gefur
rannsóknin því mikilvægar vísbend-
lngar um tengsl fæðingaþunglyndisein-
kenna og foreldrastreitu, við almennt
eilsufar, félagslegar aðstæður, andlega
jðan og uppvaxtarskilyrði í bernsku,
usdmt því að gefa upplýsingar um tíðni
þunglyndiseinkenna og foreldrastreitu á
Pjónustusvæði HAK.
Segja má að rannsóknin sem kynnt
ei hér sé þríþætt. í þessari grein verður
jallað um fyrsta hluta hennar en þær
'a|ða tíðni fæðingaþunglyndieinkenna
°g loreldrastreitu, en í annarri grein í
luðinu er fjallað um hvaða þættir sem
s ráðir eru á meðgöngu kvennanna hafa
^ngsl við foreldrastreitu og fæðinga-
Punglyndiseinkenni. í þriðja hluta rann-
soknarinnar er könnuð upplifun kvenna
n því að fá fæðingaþunglyndi, en sá
uti rannsóknarinnar er enn í vinnslu.
Fæðingaþunglyndi -
æðingaþunglyndiseinkenni
rátt fyrir að sé það jákvæð lífsreynsla
yrir fíestar konur að verða mæður þá
upplifa margar þeirra ýmsa erfiðleika og
vanlíðan á fyrstu mánuðum móðurhlut-
verksins, sem kemur stundum fram í
fæðingaþunglyndi og foreldrastreitu
(Buultjens, 2007).
Því hefur verið haldið fram að tvær
megin skýringar séu á því að fæðinga-
þunglyndi sé sjaldan greint. Önnur er
sú að þunglyndiseinkenni séu oft hvorki
augljós heilbrigðisstarfsfólki né kon-
unum sjálfum og hin er sú að starfsfólk
heilsugæslu skorti þekkingu og mæli-
tæki til að greina og meta einkenni geð-
rænna vandamála (Buultjens, 2007).
Edinborgarþunglyndiskvarðinn
(EDPS) hefur víða verið notaður í
heilsugæslu við kembileit að þunglynd-
iseinkennum og má greina með honum
töluvert fleiri konur en tekist hefur með
öðrum aðferðum (Armstrong og Small,
2007; Jardri & fl., 2006; Thome, 1998).
Kvarðinn tekur til 10 atriða með fjórum
svarmöguleikum og hvert svar hefur
gildi á bilinu 0-3 sem mæla tíðni þung-
lyndiseinkenna eftir fæðingu, en spurt
er um líðan síðustu sjö daga (Fowles,
1998, Thome, 1998). Samkvæmt
Thome (1999) hafa rannsóknir sýnt að
þunglyndisstuðullinn > 12 greini um
tvo þriðju kvenna með þunglyndi en
við lækkun hans í > 9 greinist allar
konur með þunglyndi auk þeirra kvenna
sem þjást af vanlíðan. íslensk útgáfa af
EDPS var notuð í áðumefndri rannsókn
Thome og Adler (1999) en forprófun
kvarðans fór fram 1990 og leiddu nið-
urstöður þá í ljós að hann mátti vel nýta
til leitar og mats á þunglyndiseinkenn-
um, en einsleitni hans var staðfest með
áreiðanleikaprófun.
Ýmsar rannsóknir, meðal annars á
íslandi, hafa leitt í Ijós að tíðni fæð-
ingaþunglyndiseinkenna er 10-16%
miðað við viðmiðunarmörk >12 stig af
30 mögulegum á Edinborgarþunglyndis-
kvarðanum (EPDS) (Lee og Chung,
2007; Jardri og fl„ 2006; Thome,
1998).
íslensk rannsókn á fæðingaþung-
lyndiseinkennum 734 kvenna (n= 1058)
leiddi í ljós að 14% kvennanna greind-
ust með þunglyndiseinkenni (Thome,
1998). Þá hafa amerískar rannsóknir
sýnt fram á allt að 26% tíðni fæð-
ingaþunglyndieinkenna (Beck, 1992,
1998). í rannsókn Jardri og fl. (2007)
þar sem þunglyndiseinkenni voru
metin eftir EPDS kvarðanum hjá 815
frönskum konum, kom fram að tíðni
þunglyndiseinkenna yfir 8 var 16,1%.
Niðurstöður Mclntosh (1993), eftir sex
viðtöl við 60 frumbyrjur frá sjöunda
mánuði meðgöngu þar til barnið var
níu mánaða, voru þær að 63% þeirra
höfðu fundið fyrir fæðingaþunglynd-
iseinkennum, einhvem tíma á fyrstu
níu mánuðunum eftir fæðingu. Einnig
kom í ljós að mikill meirihluti mæðr-
anna (72%) kenndi þunglyndiseinkenna
innan fjögurra vikna frá heimkomu af
fæðingadeild og hafði það varað í sjö
mánuði eða lengur meðal 47% þeirra.
Framangreindar niðurstöður geta bent
til mismunandi skilnings og túlkunar á
því hvað sé fæðingaþunglyndi og/eða að
tilfinningalegir erfiðleikar eftir fæðingu
séu algengari en oft er talið. Einnig eru
mismunandi tímasetningar rannsókna
með tilliti til tímalengdar frá fæðingu og
mismunandi rannsóknaraðferðir þættir
sem þarf að taka tillit til við túlkun á
niðurstöðum.
Samkvæmt Thome (1998) er tíðni
fæðingaþunglyndiseinkenna hjá íslensk-
um konum frá einum til sex mánuðum
eftir fæðingu, þrisvar sinnum algengara
en á öðrum tímum í ævi kvenna og batn-
ar tæpum þriðjungi þeirra sjálfkrafa.
Margar konur sem þarfnast meðferðar
vegna þunglyndis rekja upphaf sjúk-
dómsins oft til tímabilsins fyrir fæð-
ingu (Austin, Frilingos, Lumley, Hadzi-
Paviovic, Roncoloto, Acland, Saint,
Segal og Parker, 2007). Einkennum
fæðingaþunglyndis svipar til einkenna
annars þunglyndis sem eru m.a.: kvíði;
örvænting; þrek- og áhugaleysi svo
dæmi séu tekin. Þunglyndishugsanir
móður tengjast einnig tilfinningum eins
og sektarkennd og vanhæfni hennar sem
móður (Lee og Chung, 2007). Einnig
kemur fram í mörgum heimildum að
fáar konur leituðu hjálpar heilbrigðis-
starfsmanna vegna þunglyndisins og
þær sem það gerðu voru fæstar ánægðar
með þá aðstoð sem þær fengu (Austin
og fl. 2007; Thome, 1999). Samkvæmt
Dennis (2005) sem greindi alls 15 rann-
sóknir með samantektarrannsóknagrein-
ingu (meta analysis), þar sem fjöldi
kvenna var samtals 7697, þá voru heim-
sóknir heilbrigðisstarfsmanna heim til
konunnar og fyrirbygging á meðgöngu
þau bjargráð sem hefðu mest áhrif til að
bæta líðan kvennanna.
Foreldrastreita
Foreldrastreita verður að teljast eðlileg-
ur fylgifiskur þess að fæða og ann-
ast ung börn. Hversu streituvekjandi
foreldrahlutverkið reynist, ræðst ekki
síst af hvernig undirbúningur fyrir það
hefur tekist svo og af fyrri reynslu og
aðstæðum. Mjög mikil streita í foreldra-
Ljósmæðrablaðið júm' 2007 7