Ljósmæðrablaðið - 15.06.2007, Blaðsíða 30

Yfirsetukvennaskólinn og fyrirmyndir
bókarinnar. Til vinstri er bók Hoorns, The
twenne gudfruchtige ... Siphra och Pua frá
1719.1 miðju er 2. útgáfa afbók Buchwalds,
Nye JordeModer Skole frá 1739, sem er að
miklu leyti þýðing á riti Hoorns, og til hœgri
er íslenska þýðingin á bók Buchwalds, Sá
nýi yfirsetukvermaskóli frá 1749.
Tafla I
Uppruni Yfirsetukvennaskólans
1697
Johan von Hoom gefur út fyrstu sænsku
kennslubókina í ljósmóðurfræðum, Then
swenska walöfwade jordegumman.
1715
Hoom gefur út stytta útgáfu af Then
swenska walöfwade jordegumman undir
titlinum The twenne gudfruchtige ...
Siphra och Pua.
1719
Önnur útgáfa The twenne gudfruchtige...
Siphra och Pua kemur út.
1725
Danski læknirinn Balthazar Johann de
Buchwald gefur út Nye Jorde-Moder-
Skole sem er að miklu leyti þýðing á bók
Hoorns frá 1719.
1749
Nye Jorde-Moder-Skole kemur út í
íslenskri þýðingu með titlinum Sá nýi
yfirsetukvennaskóli í þýðingu Vigfúsar
Jónssonar.
Hugmyndir Halldórs
í lok janúar 1749 gekk Halldór frá for-
mála Yfirsetukvennaskólans. Formálinn
er nokkuð áhugaverður, en þar má
greina viðhorf Halldórs til yfirsetu-
kvennastarfsins og þann tíðaranda sem
þá ríkti gagnvart starfinu. Halldór fer
fögrum orðum um yfirsetukvennastarfið
og segir að það krefjist vits, kunnáttu
og manngæsku við bam og móður, en
að það sé jafnframt mjög vandasamt,
enda séu ávallt að minnsta kosti tvö
mannslíf sem hvíli í höndum ljósmæðra
við hverja fæðingu, líf móður og barns.
Þá vitnar Halldór í Biblíuna til merk-
is um mikilvægi starfsins og bendir í
því sambandi á söguna um Sifra og
Púa, en þær voru hebreskar ljósmæður
sem getið er um í Gamla testament-
inu,17 I frásögn testamentisins segir að
þær hafi komið sér undan fyrirmæl-
um Egyptalandskonungs um að bana
ísraelskum sveinbörnum við fæðingu og
því séu nöfn þeirra „ ... meðal hinna
veglegustu upptalin í ritningunni" eins
og Halldór komst að orði.
í formálanum segist Halldór óttast
að bókin muni ef til vill fá misjafnar
viðtökur vegna þess að fólk muni hugs-
anlega halda fast í fyrri þekkingu og
telja óþarft að kynnast nýjungum, en tor-
tryggni gagnvart nýjungum var almenn
hér á landi á þessum tíma.18 Slíkt við-
horf féll Halldóri illa og hann taldi það
verða landinu til minnkunar ef skýrar
og greindar konur myndu taka bókinni
á þann hátt. Hann benti á að ýmsar
konur frá fyrri öldum hefðu lært margt
af sjálfsdáðum, og spyr hvernig staðan
væri ef þær hefðu notið skipulegrar
fræðslu. Þá gætu þær jafnast á við marg-
ar merkar fræðikonur á meginlandinu og
nefnir sem dæmi „Schurmanninn", sem
er líklega Anna Maria van Schumiann
(1607-1678), þekkt hollensk fræði- og
@SÍ
InU,
©tttftUðö>Œ3lS33®U9l
llm
gtfcrfefu ^fcena &onf(ena /
StlStimcnciciivai' ðfytfcmc (Smtuin(Fvif.
«Duv i ©Dnjtu, cggotboirflDuc
Sff
BALTHAZAR JOHANN
DE BUCHVVALD.
Med. Do£t. & Mcd. Provinc. Loit: & Falft,
(ftuujjelciiDft-'tt tvtlngbitv
. 3lf
Scl-SgruwtMflttttt cg S&tnjgwiíffibiMj
©r- ŒíÍgfiUfaftöntfÍSpnf.
(þrcftcab Jyíjtarbnl cg (þrcfaftr
i ^Stiira (ðD(Iti.
WS’i Wö’íWT) V9V
@fl(t Sílmont 3iil'uiiDiii s, gtiJimi.
<sr, l/A I/A l/A i/?) t&\ tZA W, V* <tA
Pcmftut <u írtolum i Jlíalltfl.Sfli,
2ÍÍ 'þallDoi'e CiíEöfym, 1749.
Titilsíða Yfirsetukvennaskólans frá 1749.
kvenréttindakona sem lagði stund á list-
ir, bókmenntir, guðfræði, lögfræði og
kunni jafnframt fjölda tungumála. Hún
var afbragðsgóður listmálari og Halldór
hefur greinilega þekkt til verka hennar,
enda var hún kunn í evrópskri menning-
arumræðu. Þessi hugleiðing Halldórs er
líklega með þeim fyrstu sem birtist á
prenti á íslandi urn möguleika form-
legrar menntunar kvenna.
Loks taldi Halldór hættu á því að
bókin kæmist í „... óguðlegra manna
hendur, hvörra tungur eru upptendraðar
af helvíti ... með fúlum svívirðilegum
gikkslegum losta og hégómaorðum ...“.
Halldóri fannst bókin augljóslega nokk-
uð opinská um kynfæri kvenna og lagði
mikla áherslu á að þeirra sem rangtúlk-
uðu efni bókarinnar biði hörð refsing og
vísar því til stuðnings rækilega í marga
kafla Biblíunnar þar sem harða refsingu
ber á góma. Halldór telur þó að bókin
sé svo vandlega unnin að enginn sem
stjórnist af Guðs anda muni hneykslast
á efni hennar.
Yfirsetukvennaskólinn skiptist í
tvennt; fyrri hluti bókarinnar fjallar um
náttúrulegar fæðingar, en sá síðari um
áhættufæðingar og inngrip. Hvor hluti
hefur svo að geyma stutta kafla þar
sem lagðar eru fram spurningar og svör.
Ágæt efnisskrá er í lok bókarinnar.
Viðtökur bókarinnar
Tólf árum eftir að Yfirsetukvennaskólinn
kom út (1761) var farið að nota bókina
við formlega fræðslu ljósmæðra. Það
hófst með tilkomu landlæknisembætt-
isins sem var stofnað árið 1760. Bjarni
Pálsson (1719-1779) var þá skipaður
landlæknir og hófst hann þegar handa
við að skipuleggja formlega ljósmóð-
urfræðslu. Ári síðar hófst svo form-
leg kennsla á vegum embættisins þegar
dönsk ljósmóðir, Margarethe Katrine
Magnussen (um 1720-1805), kom hing-
að til lands.
I bréfasafni Bjama má finna nokk-
ur bréf þar sem Yfirsetukvennaskólann
ber á góma. í maí 1761 skrifaði Bjarni
bréf til Gísla Magnússonar (1712-1779)
Hólabiskups. I bréfinu segist Bjarni
hafa farið yfir helstu grunnatriði í ljós-
móðurfræði með nokkrum yfirsetukon-
um eins og segir til um í skipunar-
bréfi sínu. Hann hafi rekið sig á að
kunnáttu þeirra hafi verið nokkuð áfátt
og taldi að það væri vegna þess að
fáar yfirsetukonur eigi eða hafi lesið
Yfirsetukvennaskólann, „ ... sem er þó
ágæt bók, og þeim eins að sýnu leiti
ómissandi, sem Barna Catechismus... “.
30 Ljósmæðrablaðið júnf 2007