Dagblaðið Vísir - DV - 27.11.2004, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 27. NÓVEMBER 2004
Helgarblað DV
Daníel Þorkell Magnússon myndlistarmaður skrifar grein um menningarumræðuna á íslandi. Við sögu
koma ýmsir menningarpostular, einkum Guðbergur Bergsson og Hannes Lárusson en í aukahlut-
verkum eru menn á borð við Harald Jónsson og Jónatan Garðarsson. Daníel telur umræðuna ætíð vera
í sama farinu: Hvað er í matinn og hvern á að flengja.
vísast eru þær
k sammannlegar
m og helgast af
iii þeirri aumu
kennd að ótt-
■ ast um afkomu
te sína.
f syning-
|' una
sjálfa og
ffamlag
^ lista-
Jónatan Garðarsson
Hlær á réttum stöðum að
matiDanlels.
Guðbergur Bergsson Kom
heim til Islands um svipað leyti
og grlsaveislurnar. Sker sig I
litlu frá sinni eigin kynslóð þó
margur kynni að ætla svo.
Hannes Lárusson
Nauðsynlegur faktor I
menningarumræðunni.
Amánudaginn síðastliðinn
skrifaði ég grein hér í DV.
Greininni var ætíað að vera
athugasemd við skrifum
Hannesar Lárussonar myndlistar-
gagnrýnanda hjá dagblaðinu. DV
birti greinina og þakka ég því náðar-
samlegast fyrir það. En vegna þeirra
viðbragða sem grein mín hefur hlotíð
meðal kollega minna kýs ég að bæta
við nokkrum orðum.
Síðan ég skrifaði grein mína í DV
hef ég heyrt tvenns konar athuga-
semdir varðandi hana.
í fyrsta lagi athugasemdir frá þeim
sem telja að Hannes sé með skrifum
sínum að koma löngu tímabæru róti
á alla fjölmiðlaumræðu um listir sem
leiði af sér að umræðan eykst, og þar
með gæði myndlistarinnar (við skul-
um gefa okkur að hún leiði til ein-
hvers ) Hannes hefur reyndar sjálfur
tjáð sig á þá leið við einn kollega sinn,
Harald Jónsson, að niðurrifið leiði til
meiri gæða. Og hefur Haraldur á lok-
uðum sellufundum vimað um það.
Það skal ósagt látið hvort Haraldur er
því sammála.
Um það hefur hann ekki tekið
neina fysiska ákvörðun. Ég spurði
kollega minn hvers vegna hann tæki
ekki að sér hinn biýna starfa að hýða
vonda Ustamenn í snarpri gagnrýni,
ef hann teldi það svo þarft. Tjáði
hann mér þá að hann væri ekki gagn-
rýnandi heldur Ustamaður. Ég spyr,
ætíi það sé karmski vont fyrir karrier-
inn.
Hin athugasemdin sem ég hef
fengið varðandi skrif mín í DV er á þá
leið að ekki sé æskUegt að svara
greinum Hannesar vegna þess að
það lesi þær enginn, en þeir sem lesi
þær taki ekki mark á þeim?!
Ekki verjandi að skrifa gegn
Hannesi?
Það merkfiega við þessar hug-
myndir eru að þær koma úr einum og
sama barkanum. Ég vU ekki nefna
nein nöfn sérstaklega, heldur reyna
að útskýra það landslag sem svona
tal sprettur upp úr. f sjálfu sér er ekk-
ert athugavert við fýrri hlutann, það
er að við niðurrif komi fram nýtt
ástand sem getí leitt tíl nýrrar byrjun-
ar.
Hvort að það leiði tíl meiri gæða
er í hæsta máta mælanlegt í ósk-
hyggju þess sem ákveður að rffa nið-
ur. Þá meina ég að við getum í besta
falU vonað að breytingar leiði tíl
gæða. Hvað varðar vonir Hannesar
og Haraldar vU ég ekki draga úr þeim
heldur hvetja, ef í brjósti þeirra
bærist sú einlæga löngun að breyta
og bæta.
Seinni hluti ofanskráðra athuga-
semda, „að ekki sé veijandi að skrifa
gegn Hannesi Lárussyni því enginn
Haraldur Jónsson Virkur
þátttakandi I menningar-
umræðunni, einkum á
lokuðum sellufundum.
sssssssss
■ auHBciaaua
UIIIIMIIK
■■■■■■«■■
■■■■■■■■
§■■■■■■
■UDOUb
■IKIKU
IIIISKI
CJUO.ML3
»ae
þess að ég hef fyrir því staðfastan
grun að þeir sem svona tala eru aUtaf
að vonast tíl að óráðshjal annarra,
færi þeim aukin hfsgæði. Sérstaklega
ef hjalað er um einhvem sem þeim
stendur ógn af, eða virðist njóta betri
dUa í samfélaginu:
„Látum óvitann brenna skóginn
því ég vU ekki brenna hann sjálfúr. En
hinsvegar orna mér við ilinn, sem
stafar frá báfinu og steikja mér eitt
Guðbergur kom heim um svipað leyti og
grísaveislurnar en þáði aldrei að deila
sangria með veislugestum. Þess í stað fylltist
hann angistyfir menningarlegri
nesjamennsku þjóðarinnar og tómlæti.
lesi textann hans og þeir sem það geri
taki ekki mark á honum", hann sé
með skrifúm sínum að grafa eigin
gröf svo rétt sé tilvitnað, finnst mér
ómaklegur og ekki sæmandi fyrir
nokkum mann að láta hafa eftir sér.
Ég spyr þess í stað hvað hefur Hann-
es Lárusson unnið sér tíl óhelgis að fá
á sig slíkan dóm? Það er líkt og að
banka upp á við Sæbrautina að nýaf-
stöðnum dekkjabrunanum og nefna
hinn augljósa kost við brunann en
hann er sá að við losnuðum við dekk-
in.
Hver vill
brenna
skóginn?
Ég verð að
eins og er, að
svona tal kemur
neðan úr dýpstu djúpum ís-
lenskrar þjóðarvitundar. Vegna
grúpán og nýta mér kjörlendið sem
skapast eftir brunann til að skjóta þar
rótum."
Ég kýs að nefiia þessar kenndir ís-
lenskar, vegna þeirrar Utíu reynslu
sem ég hef haft af útlendingum. En
Umræða um Ustír í fjölmiðlum á
íslandi á sér ýmsar hUðar. Af skUjan-
legum ástæðum em fjölmiðlar spar-
samir á tíma sinn og pláss sem
stjómendum þeirra og hluthöfum
finnst betur varið í auglýsingar og
annan tekjuaukandi rekstur. Ríkis-
sjónvarpið hefur úr Utíu að moða tíl
dagskrárgerðar og kneprar því við
áhorfendur sína í öUu efni er varðar
umfjöUun um Ustir og menningu.
Einn þáttur er hafður þar sem nefnist
Mosaík og er honum ætíað að fleyta
ofan af því helsta sem er að gerast í
listum og menningu á íslandi hverju
sinni. Nú á dögunum var þar viðtal
sem vaktí furðu mína en það var tek-
ið í Gerðarsafni í Kópavogi við rithöf-
undinn Guðberg Bergsson.
Guðbergur og Jónatan Garð-
arsson
Guðbergur var þar á þönum um
safnið að hengja upp sýningu með
spænskum Ustamönnum. Hann gaf
sér þó tíma til að spjaUa við Jónatan
Garðarson, þáttastjóm-
anda Mosaíkþáttanna.
Var spjaU þeirra hoUt
bolt um
segja
Daniel
Þorkell
Magnússon
Greinar-
höfundur
mannanna tíl hennar í samanburði
við íslenska Ustarfleifð.
Guðbergur tók dæmi, sýndi hann
sjónvarpsáhorfendum mynd sem
mig minnir að hafi sýnt konu að
mála svart strik neðarlega á hús-
vegg.
Guðbergur fuUyrti að í myndinni
væri fólgin merkileg hugmynd
(concept) án þess að fara nánar út í
þá sálma og sama mætti segja um
aðrar myndir á sýningunni, þær
væm aUar byggðar á hugmyndum
Ustamannanna, öfugt við ljósmynd-
ir íslenskra Ustamanna: „Þar væri
aldrei nein hugmynd einungis fjöU."
Viðhlæjandi Guðbergs á sýning-
unni, Jónatan Garðarson, settí upp
„U Thant" varir þegar hann leyndi
hlátri sfnum ofan í sýningarskrá.
Mér þótti þetta sérkeniúleg fuUyrð-
ing hjá Guðbergi Bergssyni en hugs-
aði sem svo að rithöfundum væri
venjulegast veittur sá heiður að tala
blaðalaust ef myndbandstökuvél
væri innan seiUngar. Það væri
söluaukandi yfir fengitíma
bókanna, jólahátfðina. Og
enginn góður rithöf-
undur viU vera með
sölutölur undir
megrunarbókum
Jane Fonda en
vera samt í væn-
um faUþunga.
En ef grannt er skoðað má greina
hér einn íslenskan vana í hegðun rit-
höfundarins Guðbergs Bergssonar,
og vU ég eyða í það öifáum orðum.
Guðbergur og grísaveislurn-
ar
Guðbergur tekur upp sama hátt-
arlagið og hans kynslóð sem fyrst
braust út tíl sólarlandanna. ÖU
munum við eftir því þegar íslend-
ingum tókst að koma á loftbrú milfi
íslands og MaUorka upp úr 1960.
Steðjuðu þeir niður tU Spánar í leit
að sjoppum þar sem hægt væri að fá
ódýr vín og sígarettur. Klyfjuð nestí
frá gamla landinu, gortandi af göf-
ugu ætterni og lestri fornhandrita
reikaði þessi örvasa þjóð um götur
og sund og hafði í hótunum við aUa
þá sem kaUast gátu okrarar á vín og
tóbak. Bestir voru þjónar á útikaffi-
húsum sem með harðfylgi gátu bar-
ið saman eina setningu á íslensku.
Þegar gnsaveislunni lauk var hún
flutt heim tU íslands líkt og herfang
og sett upp á Sögu þar sem sangriu
var sprautað upp í munnhol gest-
anna alveg eins og í útíöndum. Gest-
gjafamir fluttu þar í bundnu máU
söguljóð um ágæti Spánar, og að í
því landi mætti finna sjoppur þar
sem kaupa mættí 14 glös af rauðvíni
á verði eins hér á íslandi.
Rithöfundurinn Guðbergur hafði
annan háttinn á. Hann valdi að sitja
á útikaffihúsum og spjaUa við inn-
fædda á móðurmáli þeirra um listir
og menningu en hafði skömm á
sjoppurápi landa sinna. Hann valdi
sér sérstakan munnsvip sem túlka
mátti af vegfarendum sem munn
hins vandláta en þó námsfúsa,
munnsvipur hins íslenska heims-
manns. Hann valdi að drekka dýr
vín og h'tið í einu og borða einungis
á réttum tíma. Á endanum féU hann
saman við hina hámenningarlegu
þjóð. Og gat því skroppið heim með
alþjóðlegan handfarangur iklæddur
spánýjum tereUn-buxum sem
glönsuðu í toUinum.
Hallæri í 101
Guðbergur kom heim um svipað
leyti og grísaveislurnar en þáði
aldrei að deUa sangriu með veislug-
estum. Þess í stað fýUtist hann angist
yfir menningarlegri nesjamennsku
þjóðarinnar og tómlæti. VUdi hann
meina að sjoppuferðir, vændis-
mennska og óhóflegt gosþamb hefði
spiUt henni og gert hana að eigin
skrípamynd sem hæfði ekki einu
sinni sölubásum í Leifsstöð. Var
gagnrýni hans oftast í þá veru að
„aUt væri haUærislegt í koti karls"
samanborið við hið mUda loftslag
útíanda og þó sérstaklega hins ofk-
ryddaða Miðjarðarhafs.
Hér má lesandanum vera ljóst að
hinn síungi rithöfúndur Guðbergur
er í Utíu frábrugðinn eigin kynslóð.
Að hjá grísaveislunni og honum
sjálfum á sér stað tvenns konar ólík
neysla, en hátturinn, hann er sá
sami. í skrifum Hannesar um menn-
ingarmál og Ustir má heyra keimlík-
an tón og hjá Guðbergi. Hannes er
þó nákvæmari í sínum skrifum. Þar
er aUt haUærilegt og púkó. Sérstak-
lega innan pósmúmersins 101.
Er hann þá jafn gagnrýninn á þá
Ustamenn sem búa innan pósmúm-
ersins og þeirra gaUería sem í póst-
númerinu eru staðsett.
,útílt er haUærislegt í koti karls
nema hjá Eyjólfi og Hreini," kveður
Hannes. Þeir em fluttir út fýrir 101
og hafa hlotíð viðurkenningu á öðr-
um málasvæðum. Þeir hafa þar
óheftan aðgang að útíendum grísa-
veislum þar sem borin eru fram eð-
alvín í gömlum belgjum, og ekki
svelgist þeim á, þótt nöfn þeirra sé
köUuð upp í hátalarakerfinu. Þannig
hafa þeir unnið sig upp virð-
ingarstigann, þangað sem allir vUja
prfia, í stað þess að hanga heima á
biðlaunum, bíðandi þess að eitt-
hvert fóUð beri eld að skóginum og
brenni hann niður í svörðinn.
Daníel Þoikell Magnússon
myndlistaimaöur.