Freyr - 01.12.1946, Blaðsíða 8

338
FRE YR
°f
Ritstjóri Freys, hefir beðið mig um að
rita greinarstúf í blaðið í tilefni þess, að
ég hefi afráðið að flytjast úr Reykjavík,
eftir að hafa átt þar óslitið heima í 17 ár,
og setjast að upp í sveit. í sjálfu sér er það
ekki svo mikilvægur atburður, að hann
gefi tilefni til langra hugleiðinga. En ég
geri ráð fyrir, að það, sem fyrir ritstjór-
anum vakir sé þetta: Það er svo iskyggi-
lega fágætt, að menn flytjist búferlum úr
höfuðborginni upp í sveit, að það má ná-
lega kalla viðburð í hvert sinn, sem það
skeður. Allt til þessa hefir straumurinn
virzt liggja þungur og óstöðvandi í hina
áttina: Úr sveitinni í höfuðstaðinn. Og ég
get alveg eins sagt það nú þegar, eins og
geymt mér það þangað til síðar, að það
er óbifandi sannfæring mín, að ef Reykja-
vík heldur áfram að gleypa fólkið á kom-
andi árum í sama mæli og hún hefir gert
undanfarið, þá gleypir hún um leið eina
meginstoðina undan heilbrigðu hagkerfi
íslenzku þjóðarinnar, og lamar sveitina.
Ég hefi gert þess nokkuð ítarlega grein
í bók minni „Austur og vestur á fjörðum“,
að útkjálkarnir íslenzku, yztu vígstöðvar
starfs og athafna í landinu, hafa alltaf
átt einhver ítök í hjarta mínu. Þetta hefir
að vísu að allmiklu leyti verið hálf róm-
antísk tihinning, en þó ekki að öllu leyti.
Ég hef horft á það með vaxandi sársauka,
að ýmsar þessar byggðir eru að tæmast
að fólki. Ekkert er auðveldara en að láta
sér skiljast, hvernig einangrið, erfiðar
samgöngur, brestur á almennri þjónustu,
t. d, læknisleysi, þægindaskorturinn, verð-
í^c^eýdin
ur þessu fólki að lokum ofviða. Það gefst
upp, — á þessum stað. En þó að samfærzla
byggðarinnar kunni að vera hin brýnasta
nauðsyn á ýmsum stöðum vegna breyttra
vinnuhátta, og margur sá staðurinn. er
áður var í byggð, þannig, að engin skyn-
samleg rök mæla lengur með, að svo skuli
vera áfram, skyldi enginn halda, að það
sé einber ágóði, að landið minnkar þannig
í höndunum á okkur. Það hefir verið meiri
varðveitandi íslenzks manndóms, en marg-
ur lætur sig gruna, að íslendingar byggðu
stórt land, þótt fáir væru, og að þjóðin
teygði landnám sitt og athafnir af ótrú-
legri dirfsku og þrautseigju út á yztu
andnes þess og upp um efstu heiðar. Þetta
rými og vídd, með viðfangsefnum þeim, —
og erfiðleikum, — sem þau skópu, hefir
valdið því, að þrátt fyrir mannfæð. fá-
tækt, óblíða náttúru og stjórnlega og við-
skiptalega kúgun öldum saman, varð kot-
þjóðarbragur innikrepptrar smáþjóðar
aldrei varanlegt einkenni íslendinga. Það
var þannig landið sjálft, sem varðveitti
með þjóðinni vissa stórsýni, þar sem að-
stæðurnar annars hefðu vel mátt kýta
hana andlega, svo að hún hefði aldrei rétt
við. Og þessi stórsýni kemur svo aftur fram
í athafnasemi og djarflegum átökum bæði
til lands og sjávar, þegar hagurinn tekur
að rýmkvast.
En hins þarf ekki að dyljast, að í svip-
inn stendur byggðin höll í baráttunni
gagnvart bænum, og þó einkum gagnvart
höfuðborginni. Og öllum hugsandi mönn-
um er þetta ljóst, þó að torvelt kunni að