Freyr - 01.12.1946, Blaðsíða 56

386
FREYR
verði mjólkur og mjólkurafurða, seldra á árinu,
hefir ríkissjóður greitt 3 704 (3 890)*) þús. kr., en
framlag hans til verðlækkunar á kjöti frá 15.
september 1944 til pafnlengdar 1945 hefir numið
15 274 (11 120) þús. kr. Auk þess eru útgjöld vegna
verðlækkunar á kartöflum. — Til. viðbótar þessum
útgjöldum er skuldbinding ríkissjóðs samkvæmt of-
angreindum lögum til að bæta framleiðendum
kostnaðarauka vegna hækkunar kaupgjalds frá 15.
september 1944 til jafnlengdar 1945, en á því máli
er ekki enn fundin lausn. — í köflunum, sem
koma hér á eftir, verður gerð nánari grein fyrir
verðuppbótum og niðurgreiðslum ríkissjóðs.
Kartöfluupskera ársins er talin hafa numið um
85—90 þús. tunnum, á móti 76 065 tunnum árið
1944 og 53 319 tunnum árið 1943 samkv.æmt bún-
aðarskýrslum Hagstofunnar. Talsvert kvað að kart-
öflusjúkdómum, en uppskeran var þó yfirleitt góð.
Prá hausti 1944 til hausts 1945 flutti Grænmetis-
verzlunin inn 12 700 tunnur af kartöflum frá
Canada. Var kostnaðarverð þeirra, kominna í hús,
65—70 aurar á kg. Talið er, að kartöfluuppskeran
þurfi að nema 1 tunnu á hvern íbúa landsins, til
þess að komizt verði hjá innflutningi, og er þá
áætlað, að allt að Vs uppskerunnar fari í útsæði.
Samkvæmt landbúnaðarvísitölunni haustið 1943
skyldu framleiðendur fá 106 kr. fyrir hver 100 kg.
af kartöflum, miðað við afhendingu á næsta
markaðsstað, og varð ekki breyting á því verði
haustið 1944. Hins vegar var verðið til framleið-
enda hækkað tvisvar veturinn 1944—45, vegna
geymslukostnaðar og rýrnunar. Heildsöluverð Græn-
metisverzlunarihnar hélzt, þar til í ágúst 1945,
óbreytt í 88 kr. á 100 kg., og sama er að segja
um smásöluverðið, sem var kr. 1,10 á kg. Hér er
miðað við 1. fl. kartöflur. í ágúst komu nýjar
kartöflur á markaðinn. Hækkaði verðið þá mikið,
en samkvæmt bráðabirgðalögum 2. ágúst 1945
skyldi verðlag á kartöflum, sem teknar væru upp
fyrir venjulegan uppskerutíma, eigi hafa áhrif á
framfærsluvísitöluna. Verð til framleiðenda fyrir
1. fl. kartöflur var um haustið ákveðið 116 kr. á
100 kg., miðað við afhendingu á næsta markaðs-
stað. Samsvarandi heildsöluverð var 123 kr. á 100
kg., en ríkisstjórnin ákvað, að það skyldi, frá 1.
október 1945, vera 88 kr., og smásöluverðið var frá-
sama tíma kr. 1,10 á kg. Þetta verð hélzt óbreytt
til ársloka. — Kostnaðurinn við, að kartöfluverð-
inu var haldið lægra en samsvaraði verðinu til
framleiðenda, fékkst að mestu greiddur með hagn-
aði Grænmetisverziunarinnar á innfluttum kart-
öflum. Talið er, að útgjöld ríkissjóðs á árinu vegna
þessara ráðstafana muni nema 70 þús. kr. — Upp-
skera ársins af rófum og næpum er áætlað 12 þús.
tunnur, á móti 7 351 tunnu árið áður samkvæmt
búnaðarskýrslunum. Hið opinbera hafði eins og
áður ekki afskipti af verzluninni með þessar
afurðir.
Á Sámsstöðum var korni sáð í 8 (6,36) ha. lands,
*) Svigatölurnar eru frá árinu áður, sé annars
ekki getið.
höfrum í 3 ha. og byggi í 5 ha. Uppskeran nam
ekki nema tæplega 90 (120) tunnum og kom það
til af því, að mjög óhagstæð veðrátta og fuglar
spilltu uppskerunni, sem annars leit út fyrir að
yrði um 20 tunnur á ha. Selt var sáðkorn frá Sáms-
stöðum í 30—40 staði, alls í ríflega 30 ha. •— Gras-
fræ var á Sámsstöðum ræktað í 1,6 (1,78) ha., og
frætekjan varð 300 (700) kg. — Gróðurhúsarækt-
un mun enn hafa farið vaxandi á árinu.
Fjárpestirnar breiddust lítið út á árinu, en þær
ollu sem fyrr miklu tjóni, og kvað þar einna mest
að þingeysku mæðinni. í Mývatnssveit og í Bárða-
dal austan Skjálfandafljóts var allt fullorðið fé,
um 5000, skorið niður, og í staðinn fengin um 3400
lömb úr Norður-Þingeyjarsýslu. Allmikið var sett
niður af nýjum girðingum til þess að hindra út-
breiðslu á fjárpestunum. Útgjöld ríkissjóðs á ár-
inu vegna fjárpestanna námu 2,8 (2,9) milj. kr.,
þar af uppeldisstyrkur um 0,9 milj. kr. og styrkur
vegna fjárskipta 0,7 milj. kr.
Slátrun sauðfjár var álíka mikil og árið áður.
Samkvæmt lokaskýrslum var slátrað 379.392
(374.083) fjár, þar af 345.012 (335.693) dilkum.
Meðalfkrokkþungi dilka var 13,85 (14,37) kg. Verð
á kindakjöti i heildsölu og smásölu hélzt óbreytt
þar til um miðjan ágúst, og samsvaraði það verð-
inu til bænda samkvæmt landbúnaðarvísitölunni
1943, að viðbættum öllum kostnaði við slátrun og
dreifingu og að frádregnum niðurgreiðslum rík-
issjóðs. Um miðjan ágúst kom nýtt dilkakjöt á
markaðinn og hækkaði þá heildsöluverðið úr kr.
5,75 í kr. 12,70 kílóið. Var það verð ekki greitt
niður, enda var þá búið að ákveða með bráða-
birgðalögum, að verð á kjöti af sauðfé, sem slátr-
að væri fyrir haustslátrun, skyldi ekki hafa áhrif
á verðlagsvísitöluna. Verðlagsnefnd landbúnaðar-
arafurða byggði verðákvörðun sína um haustið á
því, að bændur fenjgu kr. kr. 7,48 fyrir kg. af
dilka- og geldfjárkjöti, en til frádráttar því verði
skyldi þó koma verðjöfnunargjald (sjá síðar).
Heildsöluverð á kjöti í 1. og 2. gæðaflokki var á-
kveðið kr. 9,52 á kg., á kjöti í 3. gæðaflokki kr.
8,00, og enn lægra á ærkjöti og hrútakjöti. Verð
á saltkjöti var greitt niður úr verðjöfnunarsjóði
með kr. 1,27 á kg. og var verðið í heildsölu ákveðið
825 kr. tunnan (100 kg.). Smásöluverð á dilka- og
geldfjárkjöti (súpukjöti) var ákveðið kr. 10,85 á
kg. Ríkisstjórnin ákvað að hætta að greiða niður
kjötverðið með þeirri aðferð, sem notuð hafði verið
til þessa, og voru 29. september 1945 sett bráða-
birgðalög um nýja tilhögun þessara mála.
■— Framlag ríkissjóðs til verðhækkunar á kjöti
ársins 1943, sem selt var innanlands, hefir sam-
kvæmt lokaskýrslum numið 11.120 þús. kr., en nið-
urgreiðslur á kjötframleiðsluna 1944 námu 15.274
þús. kr. Af kjötframleiðslu 1944 voru 5.195 (4.820)
tonn seld innanlands — þar af 220 (243) tonn til
setuliðsins — en 263 (1.672) tonn af freðkjöti og
179 (0,4) tonn af saltkjöti voru flutt úr landi. Samn-
inganefnd untanríkisviðskipta annaðist sölu á
og áður. Verðuppbót úr ríkissjóði á útflutt kjöt