Freyr - 15.03.1994, Page 24

Greinctflokkur um hagfræði
4. grein
Rekstrarhagfrœði í landbúnaði
- nokkur undirstöðuatriði -
Gunnlaugur Júlfusson, hagfrœðingur Stéttarsambands bœnda
Inngangur.
Nútíma landbúnaður er flókinn rekstur þar sem stilla þarf saman ólíka strengi þannig að
mögulegt sé að ná þeim árangri sem nauðsynlegur er til að tryggja framtíð búsins.
Landbúnaðurinn hefur á undan-
förnum áratugum breyst úr vinnu-
aflsfrekri atvinnugrein yfir í fjár-
magnsfreka framleiðslu þar sem
vélar og tækni gegna æ stærra hlut-
verki. Þannig hafa áherslur í bú-
rekstrinum breyst. Áður þurfti að
stjórna fjölda vinnufólks sumar og
vetur við störf á búinu til að rekstur-
inn gengi eins og til var ætlast. Nú á
tímum þarf styrka stjórn á því fjár-
magni sem rennur í gegnum hendur
bóndans þannig að settum mark-
miðum sé náð. Um þetta snýst
rekstrarhagfræði í landbúnaði eins
og í öðrum atvinnugreinum.
Á þeim tímum sem landbúnaður-
inn er að ganga í gegnum þessi árin
með minnkandi tekjur, aukna sam-
keppni, erfiðari fjárhagsstöðu og
aukna óvissu, þá verða bændur að
taka í notkun þau tæki og nýta sér þá
möguleika sem eru fyrir hendi til að
hafa eftirlit með og stjórna fjárhag
búsins. Markviss stjórnun sem sam-
hæfir hinn líffræðilega þátt búanna,
tæknilegu hliðina og þá fjárhagslegu
er nauðsynleg miðað við núverandi
rekstrarumhverfi landbúnaðarins.
Rekstrarhagfrœði, til hvers?
Rekstrarhagfræðin á að auðvelda
þeim sem reka fyrirtæki að finna
svar við því hver lágmarksafkoma
þess þarf að vera til að hægt sé að
uppfylla þær kröfur sem gerðar eru
til þess og hvernig því marki verður
náð.
Peir sem gera kröfur til búsins eru
t.d. eftirfarandi:
Eigandinn
- laun fjölskyldunnar.
Gunnlaugur Júlíusson.
Búið
- kaup á rekstrarvörum,
- endurnýjun eigna, stækkun og
þróun,
- viðhald húsa, véla og ræktunar.
Lánadrottnar
- afborganir af lánum,
- vaxtagreiðslur af lánum.
Samfélagið
- skattar.
Neytendur
- gæði og verð.
Til þess að standa undir fyrr-
greindum kröfum, verður rekstri
búsins að vera þannig fyrir komið að
það taki tillit til þeirra krafna sem
gerðar eru til þess. Það þýðir t.d.
ekki að gera miklu hærri kröfur um
einkaneyslu en búið getur staðið
undir. Það stoðar heldur ekki að
fjármagna háa einkaneyslu með því
að taka fjármuni frá eðlilegu við-
haldi véla og húsakosts. Lánadrottn-
ar verða að fá sitt og þannig mætti
áfram telja.
Fjárhagsleg hlið búskaparins
verður að vera við góða heilsu ekki
síður en búféð. Fjárhagsleg hlið bú-
skaparins verður að vera í lagi ekki
síður en vélarnar.
Hér á eftir verður farið nokkrum
orðum um ýmis grundvallaratriði er
varða þessi mál sem kunna verður
skil á til þannig að umræða um
fjármálin geti orðið mönnum jafn
eðlislæg og að ræða um ágæti
búfjárins eða kosti og galla einstakra
véla.
Kostnaður við framleiðsluna.
Til að geta greint í sundur þann
kostnað sem leggja þarf í við fram-
leiðsluna, verður að þekkja skil á
hvers eðlis mismunandi kostnaðar-
liðir eru. Framleiðslukostnaði
búsins er oft skipt á grófan hátt upp í
breytilegan kostnað og fastan kostn-
að.
Breytilegur kostaður er sá kostn-
aður sem breytist með umfangi
framleiðslunnar. Þegar kúnum
fjölgar og mjólkurframleiðslan
eykst, þarf meiri heyfeng, meira
kjarnfóður og meiri þjónustu. Við
samdrátt í framleiðslunni, lækka
þessir kostnaðarliðir jafnframt.
Fastur kostnaður er sá kostnaður
sem helst tiltölulega jafn þrátt fyrir
sveiflur í framleiðslunni. Þar má sem
dæmi nefna tryggingar húsa, viðhald
þeirra og afborganir lána. Þessir lið-
ir breytast ekki enda þótt framleiðsl-
an dragist saman.
208 FREYR - 6*94