Freyr - 15.05.1999, Blaðsíða 4

Forystugrein
Þröng staða bœnda
Oft hefur verið á það bent að íslenskir bændur glími við
mörg hin sömu vandamál og starfsbræður þeirra í nálæg-
um löndum. Meðal þess sem þó er meira haldið á lofti er-
lendis en hér er mikið vinnuálag, einmanaleiki og streita
sem bændur búa við.
Nýlega birtist í norska búnaðarblaðinu „Bondevennen“
ritstjómargrein sem ijallar um þetta mál. Höfundur hennar
er Öyvind Bergöy, ritstjóri blaðsins. Hér á eftir fylgir
greinin stytt og endursögð að nokkru leyti.
Höfundur segir: Þetta vandamál leggst að sjálfsögðu
þyngst á einstaklinginn, en kemur einnig niður á atvinnu-
veginum og samfélaginu þegar öllu er á botninn hvolft.
Anægja í hversdagslífinu er nefnilega lykillinn að lífs-
ánægjunni, heilsunni, getunni til að skila góðu dagsverki
og mörgu öðru. í eðli sínu er bóndastarfið eitt hið heilsu-
samlegasta og mest gefandi starf sem til er. Því er það
þeim mun alvarlegra þegar margt bendir til að svo sé ekki
í raun, og það meira að segja í velmegunar- og velferðar-
landinu Noregi.
Ástæður þess, hvemig komið er, em án efa margar og
fjölbreyttar. Þegar öllu er á botninn hvolft má ætla að
minnkandi sjálfsvirðing og sjálfstraust skipti hér oft miklu
máli. Bændur sem starfsstétt hafa síðasta áratug búið við
sífellt einelti úr mörgum áttum, - ekki síst af hálfu stjóm-
málamanna og fjölmiðla. Slíkt skilur eftir sig merki. Ann-
að lóð á vogarskálamar er léleg afkoma í hinum hefð-
bundnu búgreinum en bak við það liggja pólitískar ákvarð-
anir. Það em skilaboð til bænda um að verk þeirra séu
ekki það verðmæt að greiða beri fyrir þau eðlileg laun sem
gilda í þjóðfélaginu.
Bændum finnst það niðurlægjandi að verða að vinna
rniklu meira og á „óeðlilegum" tímum sólarhrings, heldur
en annað fólk, og uppskera fyrir það skammarlega lág laun
og hrakyrði fyrir ffammistöðuna.
Gamlar hefðir, áhugi á starfinu og hlýjar taugar til föð-
urleiföarinnar og sveitarinnar em að vísu mikill styrkur til
að þola álagið úr öllum áttum. Þetta varðar afkomuna,
vinnuffamlag, einmanaleika í starfi, gæðakröfúr til afúrð-
anna, tillit til umhverfis og nágranna og margt annað. Enn
að því kemur að vamimar bresta. Það getur birst í van-
sæld, þunglyndi, veikindum og uppgjöf í starfi og fælir
ungt fólk ffá því að taka upp merkið. Til verður vítahring-
ur sem allir óttast að komi, en þegar hann er orðinn stað-
reynd verður ekki undan því vikist að takast á við hann.
Sem sjálfstæðir atvinnurekendur hafa bændur lleiri
skyldur og færri réttindi en launamenn. Þannig reyna
bændur oftast að standa sína vakt lengur en þeir hafa gott
af. Afleiðingin afþví getur verið slæm, jafút fyrir einstakl-
inginn sem fjölskyldu hans. Leitast þarfvið að eyða hefö-
bundinni tregðu gegn því að fólk leiti sér hjálpar, þegar
þess gerist þörf. Önnur hlið á sama máli er umhyggja og
eftirtekt nágranna. Við bíðum of lengi með að rétta ffam
hjálparhönd til þeirra sem við vitum innst inni að þurfa á
hjálp að halda og hengjum okkur á það að maður eigi ekki
að skipta sér af því sem manni kemur ekki við. Eins og
þjóðfélagið er nú orðið eru slík viðhorf orðin úrelt. Þannig
getur það verið upp á líf og dauða að grípa inn í, af þeirri
einföldu ástæðu að ekki er öðmm til að dreifa.
Fyrir utan það að eiga heima á vinnustaðnum og að bú-
skapur er „lífsstíll", em bændur eins og annað fólk. Þeir
fá, eins og aðrir, sinn skammt af neikvæðum atburðum og
upplifúnum. Sjúkdómar, stór og smá slys og dauðsföll í
fjölskyldunni koma fyrr eða síðar fyrir alla, en hittir harð-
ara þann sem er fyrir útkeyrður, að dmkkna í vandamálum
og skortir á annan hátt afgangsorku. Meðal neikvæðra at-
burða, sem bændafjölskylda getur orðið fyrir, er skilnaður
eða sambúðarslit. Það er nógu erfitt í sjálfu sér, en enn erf-
iðara á býli þegar skipta þarf sameigninni/lífsgmndvellin-
um og greiða út helminginn.
Hversdagslíf bóndans einkennist að jafnaði af því að
gleði og sorg haldast í hendur. Því miður er það þó ekki
þannig að að jafnvægi sé ætíð þar á milli. Þau tímabil
koma þegar mótlætið eitt ræður ríkjum. Þeir sem em fyrir
„langt niðri“ standa þá verst að vígi. Þar getur verið um að
ræða uppskembrest, búfjársjúkdóma (t.d. riðuveiki), erfiða
afkomu og margt fleira.
Eins og endranær er auðveldara um að tala en í að kom-
ast finna leið út úr erfiðleikunum. Áður hefúr verið minnst
á þá umhyggju sem nágrannar geta veitt. Þá er hið hefð-
bundna félagsstarf bænda nú mikilvægara en nokkm sinni
fyrr, og þá ekki síst sem gmndvöllur fyrir samveru og sam-
skipti sem em orðin „hörgulvara" nú til dags. Mikilvægi
þessa kom greinilega í ljós þegar riðuveiki í sauðfé kom
upp hér um slóðir fyrir nokkmm ámm. Þess má vænta að
önnur mál sama eðlis komi upp og undir það þurfa menn
að vera búnir. Gott dæmi um viðbúnað af þessu tagi er að
finna í Danmörku, þar sem um langt árabil hefúr verið
starfandi símaþjónusta, neyðarsími, fyrir bændur og aðra
sem þurfa á hjálp að halda.
Svo mörg vom þau orð. Á það hefúr verið bent að fá-
mennið hér á landi og mikill kunnugleiki fólks í dreifbýli
á högum hver annars skapi hér sterkt öryggisnet. Á hinn
bóginn hafa miklar hremmingar gengið yfir hluta af ís-
lenskum bændum á undanfömum u.þ.b. 20 ámm, og má
þar nefna loðdýrabændur, kartöflubændur o.fl. Hvers
kyns kannanir á högum fólks og viðhorfúm em algengar
nú á dögum. Ætla má að könnun á andlegri stöðu bænda
í lífsbaráttunni gæti skilað fróðlegum niðurstöðum. M.E.
4- FREYR 7/99