Freyr - 15.05.1999, Blaðsíða 26

Svín og svínahald
á íslandi
að mun talið víst að fólk það,
sem hér nam land í öndverðu,
hafí flutt með sér svín og að
fyrstu aldir byggðarinnar hafi svína-
hald verið all vemlegur þáttur í bú-
fjárhaldi landsmanna. I ýmsum
fomsögum er getið um svin og um
allt land em ævafom ömefni tengd
svínum.
í lögbókunum Grágás og Jónsbók
em ákvæði um afréttarmál svína og
eymamörkun þeirra. í alþingissam-
þykkt frá því árið 1100 er lögfest
verðgildi svína. Þannig „sýr tvær-
vetra eða eldri með níu grísum” er
metintiljafnsviðeittkúgildi. Iýms-
um máldögum kirkna ffá 14. og 15.
öld er allvíða minnst á svínaeign og
beitiland fyrir svín. Við fomleifa-
rannsóknir á býlum frá þjóðveldisöld
hafa oft fundist bein úr svínum, sem
benda til að þar hafi verið alin svin.
Sum beinanna em af ungum dýmm
sem bendir til að uppeldi svína hafir
verið stundað.
í hinu mikla ritverki Lýsing Islands
(Kbh. 1922) heldur höfúndur þess,
Þorvaldur Thoroddsen, því ffarn að
af heimildum sem til em um þetta
efni verði að álykta að svín hafi verið
algeng á íslandi á söguöld og síðar og
að nokkur svín að minnsta kosti hafi
verið á öllum stærri búum og sums
staðar liklega mörg. Sigurður Þór-
eftir
Pál A.
Pálsson,
dýralækni
ólfsson skólastjóri, sem líka hefúr
kannað heimildir um búfjáreign fom-
manna, telur hins vegar að svínaeign
hafi tæplega verið jafn almenn og
Þorvaldur telur nema þá í vissum
landshlutum.
Þessir höfúndar telja að skilyrði til
svínabúskapar hafi verið sæmileg
fyrstu aldimar eftir landnám meðan
veðurfar var oflast mildara heldur en
síðar varð og áður en skógar eyddust
að mestu og komrækt lagðist af. I
skógunum var skjól að finna og
kjammikinn gróður sem svín gátu
nýtt sér svo að þau gengu að mestu
sjálfala. Ömggar heimildir em um
svínabúskap á einstöku jörðum ffam
yfir aldamótin 1500, en cftir það virð-
ist þessi gamli svínabúskapur leggj-
ast af og telur Þorvaldur Thoroddsen
að hans sé ekki getið í heimildum eft-
ir það.
Þau svín, sem hingað vom flutt á
söguöld, vom svonefnd „landsvín”
eða „sveitasvín”, eina svínakynið
sem ræktað var á
Norðurálfú á þeim
tíma. Þessi svín
vom nægjusöm,
vön útigangi og
fijósöm.
í íslandslýsingu
Odds Einarssonar
biskups, sem gerð
er seint á 16. öld
segir svo: „Svín
sjást aðeins á fá-
um stöðum, því
oss skortir alveg
Svín af stofni landsvína á Jótlandi frá síðustu öld.
eik, heslivið, beyki og annan skógar-
gróður, sem best hentar til svínaeldis,
þó veit ég ekki hvemig á því stendur,
að hjá oss verða þau sæmilega feit,
nema það sé vegna fóðursins. En oft-
ast halda svínin sig í djúpum dölum
þar sem mýrlent er og votlent, en
þegar snjór og ffost leggst þar yfir,
em svínin rekin í hús og fóðmð allan
veturinn á smásöxuðu heyi og matar-
soði og hverskonar úrgangi í stað
byggs og annars koms”.
Svín horfin
um miðja 18. öld
Dr. Bjami Sæmundsson lýsir þess-
um svínum þannig: „ffemur grann-
vaxin, háfætt, þétthærð, harðgerð en
ekki feitlagin að eðlisfari”. Þegar
Eggert Ólafsson og Bjami Pálsson
ferðuðust um landið árin 1752-1757
er svínarækt hvergi að finna. I ferða-
bók þeirra segir t.d. svo um Kjósar-
sýslu „svín em hér engin, því ekki er
hægt að telja svín þau hin fáu, sem
farandkaupmenn flytja með sér, inn-
lend”. Um dýr í Borgarfirði segja
þeir: „Svín em ekki hér ffemur en
annarsstaðar á landinu”.
Á 17. og 18. öld höfðu ýmsir
danskir verslunarmenn og embættis-
menn með sér til landsins grisi sem
aldir vom til slátrunar, svo að oft var
fáein svín að finna á verslunarstöðum
og á Bessastöðum munu svín oft hafa
verið haldin.
í bókinni „Islandsk Naturhistorie”,
sem kom út i Kaupmannahöfú 1786,
segir höfúndurinn, N. Mohr: „Sus
Scorfa, Svin, have hilfom været al-
mindelige, men findes nu ikke uden
hos nogle danske familiar”.
Á nítjándu öldinni er getið um
svínahald í smáum stíl á einstöku
bæjum, t.d. er getið um svín á Leirá í
Leirársveit um 1865 og á Hólmum i
Reyðarfirði um svipað leyti. Einnig
vom haldin svín um skeið að Sauða-
26 - FREYR 7/99