Freyr - 15.05.1999, Blaðsíða 21

Erfðaauðlind melgresis
- verður ræktað fjölært korn á íslandi í framtíðinni?
Ræktun á ijölærum kornteg-
undum hefur lengi verið í
umræðunni sem ákjósan-
legur kostur fyrir landbúnað og
umhverfísvernd. Ekki er hægt að
sjá nákvæmlega fyrir kosti og
galla ræktunar á ijölæru komi en
nokkrar rannsóknir eru í gangi um
val á heppilegum villtum tegund-
um til kynbóta og ræktunar. í
greininni verður fjallað um erfða-
auðlind melgresis og eiginleika
þess sem nýtast í komkynbótum
og til ræktunar almennt. Munum
við leggja áherslu á rannsóknir
okkar sem miðast að því að mynda
fjölæra blendingstegund, mel-
hveiti, til ræktunar á íslandi og al-
mennt á norðurslóðum.
Hvers vegna fjölæra
korntegund?
Margt mælir með ræktun fjöl-
ærra komtegunda frá umhverfís-
fræðilegum sjónarmiðum. Rækt-
unarland í heiminum er í stöðugri
rýrnun vegna ræktunar á einærum
tegundum, á sama tíma og jaðar-
svæði kornræktar standa ónotuð.
Rýmun lands vegna endurtekinna
sáninga á einærum nytjajurtum
reynist vera töluverð vegna land-
rofs og taps á næringarefnum úr
jarðvegi. Um 85% af heildar
fæðuframleiðslu heims reynist
vera af einærum komtegundum.
Við ræktun á ijölærri komtegund
er ákjósanlegasta ræktunarformið
í sambýli við aðra svarðamauta,
t.d. belgjurtir, til þess að auka
hringstreymi næringarefna í jarð-
vegi og minnka þar með áburðar-
þörf (Pimm 1997; Wagoner 1990).
Kostir þess að rækta fjölærar
korntegundir eru að jarðvegur
verður vel bundinn með rótarkerf-
um, binding vatns verður stöðug
og líffræðileg virkni eykst. Hægt
er að hugsa sér blönduð rækt-
unarkerfí þar sem fjölært korn
verður í samræktun með heppileg-
um fjölbreytileika tegunda til að
ná fram hámarks framleiðni án
þess að um samkeppni ofan jarðar
og neðan sé að ræða. Jafnframt
því er möguleiki á að nýta þann
gróður sem eftir stendur eftir
þreskingu til haustbeitar eða hey-
öflunar.
Villtar fjölærar korntegundir eru
langt frá því að uppfylla öll þau
skilyrði sem eru ákjósanleg fyrir
ræktun. Aðlögun þeirra hefur
ekki verið í því formi að auka
kornuppskeru, heldur í þá átt að
Mynd 1. Kynbótaaðferð með tegundablöndun þar sem (A) sýnir ófrjóan einlitna
tegundablending milli brauðhveitis og dúnmels með alls 35 litninga, en (B) sýnir
sama blending með tvöfalda litningatölu, 70 litninga, og er því frjór (stœkkun
2000x).
eftir
Kesöru
Anamthawat-
Jónsson
dósent í
grasafræði
og
Sigríði Klöru
Böðvarsdóttur
líffræðing,
Líffræði-
stofnun
Háskóla
íslands
FREYR 7/99 - 21