Freyr - 15.05.1999, Blaðsíða 38

að geyma botnfallið nokkra mánuði
á ári, ef nota á hana sem áburð,
vegna þess að ekki er rétt að bera
slíkan áburð á tún nema hluta
ársins, þ.e. vor og e.t.v. haust.
Botnfallið mætti geyma í haug-
húsum bænda sem hafa til þess
rými, jarðgera hana eða byggja
geymslutanka líkt og gert er víða
erlendis. Þetta getur því aukið
kostnað bænda við að nýta þessa
afurð.
Þurrefnisinnihald botnfallsins frá
hreinsibúnaðinum er um 10% en
með einfoldum hætti er hægt að
auka þurrefnisinnihaldið í 20-30%
sem þýðir að rúmmál botnfallsins
verður helmingur til einn þriðji af
því sem áður var. Það er breytilegt,
eftir aðstæðum á hverjum stað,
hvort nauðsynlegt sé að minnka
rúmmál botnfallsins en þar hafa
helst áhrif aðstaða til geymslu,
flutningur o.fl.
Notkunarsvið
Það eru í raun fá takmörk fyrir
því hvernig nota má botnfallið
sem áburð. Helstu ókostir hennar
eru e.t.v. lykt en hana má minnka
með kalkblöndun, jarðgerð og
loftháðri eða loftfirrtri rotnun.
Botnfall frá t.d. fískvinnslu er
sérlega hentug við ýmsa
uppgræðslu ógróins lands, sér í lagi
ef með henni er dreift heppilegu
fræi, vegna þess að hér er um að
ræða „hreina" afurð sem ekki inni-
heldur fræ ýmissa plantna líkt og
húsdýraáburður gerir. Hætta á
illgresi og öðrum óæskilegum
plöntum ætti því að vera mun minni
með notkun fiskbotnfall en t.d. með
húsdýraáburði og er það mikill
kostur. Engin sníkjudýr, sóttberar
eða sóttkveikjur fylgja botnfallinu,
ef rétt er að staðið, þannig er unnt
að nota hana sem áburð fyrir mat-
jurtir.
Botnfallið má nota beint á tún
án nokkurrar meðhöndlunar en
reynslan af notkun fiskslógs og
jafnvel fiskimjöls sýnir að fuglar
geta sótt í slíkan áburð án þess þó
að það teljist vandamál.
Botnfallið er svipuð og kúa-
mykja í meðhöndlun og því
væntanlega hentugast að dreifa
henni með mykjudreifara.
Kalk er oft notað í hreinsun frá-
rennslis og má áætla að í hverju
kg þurrefnis í botnfalli séu um
100-200 g af kalki. Notkun kalks
er ekki nauðsynleg þannig að slíkt
væri háð samkomulagi bænda og
þess aðila sem rekur hreinsistöð-
ina. Kalk gæti þó komið að gagni
í súrum jarðvegi.
Hér hefur aðallega verið ljallað
um botnfall sem verður til hjá
fiskvinnslunni en botnfall frá t.d.
sláturhúsum, mjólkurbúuni o.fl. er
einnig vel fallin til áburðarnotk-
unar. Botnfall frá sláturhúsum er
þó vandmeðfarnari vegna hættu á
dreifmgu sóttkveikja. Unnt er að
minnka þá hættu verulega en ekki
er farið nánar út í það hér.
Botnfall, sem verður til í slátur-
húsum, þarf því að nýta með öðr-
um hætti en t.d. fiskibotnfall.
Hana mætti nota til uppgræðslu,
þar sem ekki er fé á beit, t.d. í
skógrækt eða með því að plægja
hana niður í jörðu líkt og gert er
með skít frá riðusýktum bæjum.
Slík notkun væri þó ávallt háð
leyfi viðkomandi dýralæknisem-
bættis.
Magn á hektara
Algengt áburðarmagn köfnunar-
efnis á tún er um 110 kg N/ha á ári
(heimild 1) og af fosfór 10-18 kg
P/ha á ári. Miðað við þetta má
nota um 1,3 tonn af þurrefni í
formi botnfalls á hvern hektara en
þetta jafngildir um 13 tonnum af
botnfalli með 10% þurrefnisinni-
haldi. Hér er um að ræða 100%
hlutfall af áburðarþörf fyrir köfn-
unarefni en 160% fyrir fosfór.
Reiknað er hér með að gróður nýti
næringarefnin 100%, sem reyndar
er óraunhæft, en tölur um nýting-
arhlutfall eru óljósar eins og áður
er nefnt.
Fiskvinnsla, sem vinnur u.þ.b.
50 tonn af fiski á dag, framleiðir
að meðaltali botnfall sem í er um
31 tonn af köfnunarefni og 9 tonn
af fosfór á ári. Þetta er köfnunar-
efnismagn sem nægir á ríflega 280
hektara túns miðað við að köfnun-
arefnið nýtist 100%.
Ef frárennsli frá fiskiðnaði, til
dæmis á Akureyri, væri hreinsað
með umræddum búnaði væri
áburðarmagn í botnfalli, sem þar
félli til, nægjanlegt fyrir 2300
hektara m.v. 100% nýtingu köfn-
unarefnis en 1500 hektara miðað
við 70% nýtingu köfnunarefnis.
Þetta jafngildir áburðarþörf fyrir
um 10-15% af ræktuðu landi í
Eyjafírði.
Niðurlag
I landinu fellur til mikið magn
lífræns efnis frá matvælafyrirtækj-
um. Um þessar mundir er stærst-
um hluta þessa efnis veitt til sjávar
eða það urðað. Með aðskilinni
hreinsun fráveituvatns frá íbúða-
byggð og matvælafyrirtækjum er
hægt að hreinsa og endurnýta
stærstan hluta þess lífræna efnis
sem í dag fer til spillis. Bændur
með lífrænan búskap geta nýtt sér
þetta lífræna efni til áburðargerðar
en þá vantar oft lífrænan hreinan
áburðargjafa.
Ný tækni í hreinsun frárennslis
gerir það hagkvæmt fyrir mat-
vælafyrirtæki að hreinsa eigið frá-
rennsli sérstaklega og selja botn-
fall sem til verður við hreinsunina.
Hagkvæmnin er einnig töluverð
fyrir sveitarfélög sem sleppa þá
með að byggja mun minni hreinsi-
stöðvar. Hér er því greinilega um
þjóðhagslegt hagsmunamál að
ræða, sem jafnframt getur verið
ein af forsendum hagkvæmni i líf-
rænni ræktun.
Heimildir:
1. Aburðarfræði eftir Magnús Osk-
arsson og Matthías Eggertsson. Útgef-
andi Búnaðarfélag íslands 1991, ISSN
9975-9065-2-9.
2. Lífræn ræktun-búskapur í sátt við
umhverfið. Fjölrit úr erindi eftir Ólaf R.
Dýrmundsson, flutt hjá Líffræðifélagi
íslands í Lögbergi 25. febrúar 1999.
38 - FREYR 7/99