Freyr - 15.05.1999, Blaðsíða 27

Meðan eftirspurn var eftir feitmeti þótti gott að svín
söfnuðu sem mestri fitu.
felli í Dalasýslu í lok aldarinnar og
fleiri staði mætti nefna. Talið er að
þessi svin hafi komið frá Danmörku,
en einnig er getið um svín af enskum
kynjum, Yorkshiresvín og Berkshire-
svín.
Að beiðni stiptamtmanns sendi
danska landbúnaðarfélagið gölt og
tvo gyltugrísi til landsins árið 1872
til reynslu handa bændum á Skeið-
um. Mun séra Stefán Stephensen á
Ólafssvöllum hafa haft forustu um
þessa tilraun. Sama ár vom göltur og
tveir gyltugrísir sendir Ifá Danmörku
í tilraunaskyni og var dýrum þessum
fyrst komið fýrir á Akranesi en síðar
flutt á Engey við Reykjavík. Báðir
geltimir drápust og sendi danska
landbúnaðarráðuneytið gölt aftur til
landsins árið eftir. Því miður fóm
þessar tilraunir til að koma á fót
svínarækt út um þúfur, hvomg
heppnaðist, dýrin drápust og því
kennt um að menn kynnu ekki tökin
á þessum „nýju húsdýmm”.
Eins og kunnugt er stunduðu Norð-
menn hvalveiðar hér við land um ára-
tuga skeið fyrir og eftir síðustu alda-
mót. Reistuþeirbryggjurogaðstöðu
ýmiss konar til að verka hvalaafúrðir.
Oft var fjölmenni við störf á þessum
hvalstöðvum. Að jafnaði höfðu
Norðmenn svín meðferðis ffá Nor-
egi. Vom þau alin á stöðvunum og
sláhað þar til þess að hafa nýmeti fyr-
ir starfsfólkið meðan vertíðin stóð.
Talið er að ffá þessum stöðvum hafi
íslendingar á bæjum í grenndinni
stundum fengið grísi til uppeldis.
í byijun aldarinnar var öðra hvom
verið að hvetja menn til að taka upp
svínarækt og um aldamótin var hafin
svínarækt í smáum stíl á bændaskól-
anum á Hólum og í Gróðrarstöðinni á
Akureyri. Efth að íjómabúin tóku til
starfa víðs vegar um landið í byijun
aldarinnar var álitið að áfir, sem til
féllu á þessum búum, væm best nýtt-
ar sem fóður fyrir svín. Því var talið
ráðlegt að kaupa unga grísi og ala þá
á rjómabúunum yfir sumarið og
sláha þeim að hausti, þegar störfum í
búunum var lokað það árið.
í ýmsum greinum, sem birtar vom
í blöðum og tímaritum í byijun aldar-
innar til þess að
hvetja menn til að
helja svínarækt í
smáum stíl, var þrá-
faldlega bent á að
svín éti allt nærri
sagt og að það sé
þrifhaður að því að
geta látið svín nota
allt sem af gengur,
bæði ffá mönnum og
dýmm, því að ekki
séu þau vandfædd.
Síðan er talið upp
hvað má nota sem
fóður fyrir svín, t.d.
rófúr, næpur, kál, kartöfluúrgang,
gras, fiskiroð, hrossakjöt, hvalkjöt,
soð og mjólkurúrganga hvers konar.
Þó að svín æfti þannig að nota sem
eins konar sorpmnnur hafa menn
fljótt áttað sig á því að betur þurfti að
gera við þau í fóðri heldur en hér er
nefiit ef viðhlítandi árangur ætti að
nást.
Búnaðarfélag íslands samdi árið
1905 við Sturlu kaupmann Jónsson,
sem þá rak búskap í Brautarholti á
Kjalamesi, um að kaupa nokkur svín
og ala, svo að bændur og ijómabúin
gæm fengið þar grísi af góðu kyni á
hæfilegu verði. Leyfi fékkst hjá
landsstjóminni til þess að kaupa svín
frá Danmörku með sérstökum var-
úðarráðstöfúnum, en þá var með lög-
um búið að banna innflutning á svín-
um til landsins nema með sérstöku
leyfi landsstjómarinnar.
Keyptar vom 5-6 mánaða gamlir
grísir frá svínaræktarbúum í Dan-
mörku, einn göltur og fjórar gylmr af
Yorkshire kyni og einn göltur og ein
gylta af innlendu dönsku kyni. Feng-
inn var danskur maður til að annast
um svínin. Fór innflutningstilraun
þessi vel af stað og næsta ár vom í
Brautarholti sjö gyltur og vom grísir
þaðan boðnir til sölu á 16-20 krónur
hver.
Skömmu efth að Sláturfélag Suð-
urlands tók til starfa árið 1907 keypti
félagið allan svínastofn Jóns kaup-
manns Þórðarsonar (1837-1910) og
hóf svínarækt. Var ýmist að félagið
ól upp slátursvin eða seldi bændum
undaneldisgrísi til uppeldis og keypti
þá aftur þegar þeir náðu slámrstærð.
Ýmsir einstaklingar réðust þá í það
að koma upp vísi að svínabúskap í
Reykjavík og nágrenni, en fæstir ent-
ust lengi við þann búskap enda búin
smá og litlu til kostað með húsnæði
og aðbúnað og kunnátta í svínabú-
skap hjá flestum takmörkuð.
Á árunum 1920-1930 var svína-
rækt tekin upp á ýmsum stöðum í ná-
grenni Reykjavíkur, má þar nefha
Vífilsstaðabúið og svínabú Carls 01-
sens stórkaupmanns í Austurhlíð við
Reykjavík. Hafði hann fengið leyfi til
innflutnings á svínum frá Kaup-
mannahöfn og Leith og var hann
lengi aflögufær með undaneldisgrísi.
Einnig má nelha Gunnarshólmabúið,
Kleppspítalabúið; svínabú að Reykj-
um í Mosfellssveit o.fl. Þegar Mjólk-
urbú Flóamanna hóf starfsemi sína,
árið 1930 vomfljótlegakeyptþangað
svín og byggt þar sérstakt hús að
danskri fyrirmynd yfir 80 svín.
Kaupfélag Eyfirðinga tók einnig upp
svínabúskap í sambandi við
mjólkursamlag sitt á Akureyri.
Séra Eiríkur Albertsson tók upp
allnokkurt svínaeldi á Hesti í Borg-
arfirði og á Ausmrlandi rak Emil
Tómasson svinabú að Stuðlum við
Reyðarljörð og seldi grísi til eldis í
kauptúnin eystra. Tina mætti til
ýmsa fleiri staði þar sem svínabú-
skapur var rekinn um lengri eða
skemmri tíma. Þeir aðilar sem réð-
ust á svona búskap í alvöru, t.d.
mjólkurbúin, létu reisa sérstök
FREYR 7/99 - 27