Freyr - 15.05.1999, Blaðsíða 24

því að erfðabreytileiki hveitis í
ræktun er orðinn takmarkaður.
Nú er svo komið að búið er að
nýta þann erfðabreytileika sem er
fyrir hendi í villtum fyrsta stigs
ættingjum hveitis. Því eru notaðir
annars og þriðja stigs ættingjar
sem hafa þúsunda ára aðlögun að
baki að aðstæðum sem verið er að
kynbæta fyrir. Annars stigs ætt-
ingjar hveitis eru tegundir sem
innihalda að hluta til sama erfða-
mengi og hveiti en þriðja stigs
ættingjar eru ijarskyldari, t.d. mel-
gresi, en flestir þessara ættingja
eru íjölærir (Jiang o. fl. 1994).
Þessi aðferð hefur verið mikið
notuð upp á síókastið til kynbóta á
hveiti, t.d. fyrir sjúkdómaþoli og
þoli gegn umhverfisáreiti.
Notkun tegunda innan Leymus
ættkvíslarinnar (meltegunda) er
mikilvæg í hveitikynbótum vegna
eftirsóttra eiginleika, svo sem þols
gegn veiru- og sveppasjúkdómum,
þurrk- og saltþols. Meðal dæma
um sjúkdómaþol flutt frá melteg-
und yfir í hveiti með tegundablönd-
un er þol gegn veiru sem veldur
gulnun og dvergvexti (BYDV) frá
asíska L. angustus (Plourde o. fl.
1992) og þol gegn fleiri veirusjúk-
dómum frá asíska L. multicaulis
(Dong o. fl. 1986). Tekist hefur að
flytja þol gegn sveppasjúkdómnum
hveitikláða (wheat scab) í
brauðhveiti í Kína ffá evrasískum
L. racemosus (Qi o. fl. 1997).
Nokkrir blendingar hafa verið stað-
festir með þol gegn sveppasýking-
unni og genasvæðið staðfest á litn-
ingum þannig að hægt er að fylgjast
með hvaða blendingar bera með sér
eiginleikann. Meltegundin L.
racemosus hefur einnig verið notuð
til að kynbæta hveiti í Svíþjóð fyrir
hugsanlegu þoli gegn ryðsveppa-
sjúkdómum (Merker & Lantai
1997). L. racemosus er í hópi
þriggja meltegunda sem skera sig
úr hvað varðar myndun stórra
fræja, en hinar eru melgresi (L.
arenarius) og dúnmelur (L. mollis).
Nýjustu niðurstöður okkar með
kortlagningu ríbósómgena á litn-
ingum sýna fram á að L. racemosus
er liklegur forfaðir L. arenarius
(melgresi).
Lokaorð
Langur vegur er enn í að fjölært
melhveiti komist í ræktun á Islandi.
Fullan þunga þarf að leggja i að
endurheimta frjósemi melhveitisins
ásamt því að viðhalda fjölærum
eiginleikum og varðveita eftirsótta
ræktunareiginleika þess. Forsendur
þess að þessu sé fylgt eftir er að
uppruni og skipulag erfðamengja
melhveitisins sé vel þekkt. Það
byggist á rannsóknum á erfða-
breytileika, genakortlagningu eftir-
sóttra eiginleika og litningavíxlun á
milli ólíkra erfðamengja. Við erum
bjartsýn á að þetta muni takast með
nútíma tækni og þekkingu, bæði í
kynbótum og erfðafræði, en auðvit-
að er það háð því að nægur
stuðningur fáist.
Heimildir:
Askell Löve, 1984. Conspectus of
the Triticeae. Feddes Repertorium
95:425-521.
Baum o. fl., 1992. Annual Review
of Plant Physiology and Plant Mole-
cular Biology 43: 117-143
Björn Sigurbjörnsson, 1960.
Studies of the Icelandic Elymus.
Doktorsritgerð, Comell Háskóla, New
York, USA.
Dong Y., Y. Zhouzhou & Z.
Ganyuan, 1986. Study on hybridiza-
tion of Triticum aestivum with
Leymus multicaulis and Leymus race-
mosus. In: Z. Li & M.S. Swaminathan
(Eds), Proc lst Int Symp on Chromo-
some Engineering in Plants, pp. 185-
187. Xian, China.
Gale M.D. & K.M. Devos, 1998.
Plant comparative genetics after 10
years. Science 282:656-658.
Griffin L.C.“ R.M. Rowlett, 1981.
A „lost“ Viking cereal grain. Journal
of Ethnobiology 2: 200-207
Jiang J., B. Friebe & B.S. Gill,
1994. Recent advances in alien gene
transfer in wheat. Euphytica 73: 199-
212.
Kesara Anamthawat-Jónsson, Jón
Guðmundsson, Birkir Þ. Bragason,
P.K. Martin & R.M.D. Koebner,
1994. Perennial lymegrass (Leymus
arenarius and Leymus mollis) as
Mynd 4. Öx af (1) brauðhveiti (Triticum aestivum cv. Cappelle Depriz), (2,3,4)
þremur afbrigðum af einœru melhveiti sem er upprunið frá Rússlandi og (5)
dvergvöxnu melgresi (L. arenarius) sem finnst á íslandi (Jón Guðmundsson).
Stœkkun 0,5x.
24 - FREYR 7/99