Freyr - 15.05.1999, Blaðsíða 30

Erfðabreyttar
matjurtir
Um fátt er meira talað nú um
stundir en erfðatækni.
Margvísleg álitamál skjóta
upp kollinum þegar þessa nýju
tækni ber á góma. Nærtækt er að
nefna umræður um víðtæka söfnun
heilsufarsupplýsinga til afnota fyrir
líftæknifyrirtæki. Þá hafa nýlegar
fréttir af „klónun“ eða einræktun
dýrategunda hleypt af stað mikilli
umræðu um hinar siðferðilegu hlið-
ar erfðatækninnar. En klónun ein
og sér er ekki stærsta viðfangsefni
sem fengist er við á þeim vettvangi.
Nú eru þekktar aðferðir til að hafa
áhrif á samsetningu genamengis líf-
vera. Þegar fengin er vitneskja um
hvers konar erfðaefni stýrir tiltekn-
um eiginleika þarf að leita þess í
frumukjarna einhverrar lífveru,
jafnvel alls óskyldrar, og koma því
fyrir í lífverunni sem ætlunin er að
breyta. Er það hefur tekist kann
síðan að vera eftirsóknarvert að
fjöldaframleiða lífverur með þann
eiginleika. Möguleikar erfðatækn-
innar gera á þennan hátt kleift að
„búa til“ ný yrki með áður óþekkta
eiginleika sem hefðbundin kyn-
bótatækni hefði aldrei ráðið við.
Ávinningurinn
er augljós
Bæði neytendur og framleiðend-
ur geta notið góðs af tilkomu nýrra
erfðabreyttra nytjajurta. Alag á
umhverfi getur minnkað og unnt
verður að taka til ræktunar áður
óhagfellt ræktarland. Tæknin getur
orðið til að lækka verð á matvælum
og auðvelda dreifingu þeirra. Þá
standa vonir til að auka megi enn
hollustu matjurtanna.
Nú er algengt að bændur ffamleiði
erfðabreytt kom og olíujurtir, s.s.
maís, repju og soyabaunir sem þola
úðun með illgresiseitri. Þá er hægt að
úða allan akurinn með illgresiseitri á
eftir
IngólfGuðnason,
garðyrkjubónda,
Engi, Biskupstungum
vaxtartímanum án þess að eiga á
hættu að nytjajurtimar drepist.
Hægt verður að treysta vamir
jurta gagnvart meindýrum með
beitingu erfðatækni. Notkun skor-
dýraeiturs í matjurtarækt hefur
valdið áhyggjum. Efnaleifar grein-
ast í matvömnni og er óttast að þær
valdi oíhæmi og fleiri sjúkdómum.
Erfðabreyttar plöntur, sem bera í
sér erfðaefni er ver þær gegn ágangi
skordýra, em nú ræktaðar með mun
minni notkun eiturefha en áður var
gert. Komin eru á markað kartöflu-
yrki sem innihalda gen úr bakteríu
er stýrir ffamleiðslu eiturefnis gegn
hinni skæðu kartöflubjöllu.
Ennfremur eru á markaði ný
erfðabreytt tómatayrki með aldin-
hýði sem eyðist hægar en áður hef-
ur þekkst. Fyrir vikið er hægt að
láta aldinin þroskast lengur á
plöntunni en hefðbundnin yrki.
Við það verða tómatamir ljúffeng-
ari og þeir skemmast síður í flutn-
ingum. Verið er að gera sambæri-
legar athuganir á öðmm matjurt-
um, til dæmis blómkáli, salati,
gúrkum, papriku, jarðarberjum,
vínberjum, gulrótum, spergilkáli,
eplum, ertum og selleríi.
Líklegt er talið að hlut mettaðra
fitusýra í sumum olíuríkum jurtum
megi minnka og að auka megi víta-
mín- og steinefnamagn annarra.
Unnt er að færa gen úr ertum yfir i
hrísgrjón til að auka próteinhlutfall
þeirra síðamefndu. Eins er talið
mögulegt að auka sterkjuinnihald
kartaflna.
Vera má að auka megi þanþol
jurta gagnvart ýmsum umhverfis-
þáttum eins og hita, kulda, jarðraka
og birtu. Reynt er að fá niturbind-
andi örverur til að vaxa á rótum
fleiri nytjajurta en nú er raunin.
Takist það væri unnt að taka nær-
ingarsnautt land til ræktunar og
draga úr kostnaðarsamri notkun til-
búins áburðar.
Garðagróður og skrautjurtir er
einnig viðfangsefni líftæknifyrir-
tækjanna. Nú þegar er búið að fá
fram ný litarafbrigði hjá tóbaks-
homi, rósum og krýsa með að-
fengnu erfðaefni. Talið er að hægt
verði að hafa áhrif á ilm skrautjurta
en hann stýrist vitaskuld af erfðum.
Skyldi einhvern tíma vera hægt að
kaupa bláar rósir með sítrónuilmiþ
Háværar
efasemdaraddir
í hungruðum heimi skiptir miklu
máli að ná fram framantöldum
markmiðum. Því mætti ætla að al-
menningur tæki hinni nýju þekk-
ingu fagnandi. Sú hefúr samt ekki
orðið raunin. Miklar efasemdir em
um réttmæti þess að stíga þessi
skref. Margir óttast að unnið sé
meira af kappi en forsjá og álíta að
því fari fjarri að gerðar hafi verið
nægilegar rannsóknir svo að heíja
megi markaðssetningu á erfða-
breyttum nytjajurtum.
í hverju felst áhættan?
Grasafræðingar hafa bent á að fijó-
kom erfðabreyttrar plöntu gætu fræv-
að blóm skyldra tegunda sem vaxa í
nágrenninu og með tímanum valdið
„genamengun“, þ.e. spillt náttúmlegu
genasafni villtu tegundarinnar. Á
sama hátt gæti erfðabreytt fijó borist
yfir á hefðbundin yrki á nærliggjandi
akri og spillt eðliseiginleikum þeirra.
Svartsýnismenn gera jafiivel ráð fyrir
að þetta geti með tímanum leitt til al-
varlegrar „genafátæktar“. Mannlegar
30 - FREYR 7/99