Freyr - 01.06.2002, Qupperneq 62

Erfðaframfarlr og kynbætur
sauðfjár fyrfr bættu vaxtar-
lagl og molrl Hðtgæðum
Inngangur
Kerfisbundanar afkvæmarann-
sóknir á hrútum hófust á Fjár-
ræktarbúi Rannsóknastofnunar
landbúnaðarins á Hesti veturinn
1956-‘57. Meginmarkmið þeirra
hefúr alla tíð verið að rannsaka
áhrif einstakra hrúta á vaxtarlag,
vaxtargetu og kjötgæði og jafn-
ffamt að meta afúrðahæfni dætra
þeirra hrúta, sem mesta yfirburði
sýna í þessum eiginleikum hverju
sinni.
Frá upphafi afkvæmarannsókn-
anna og fram yfir 1980 var kyn-
bótamarkmiðið að bæta vaxtarlag
og holdaþykkt íjárins með því að
stytta legglengdina, án þess þó að
slíkt úrval rýrði lífþungann held-
ur þvert á móti yki hann. Urvalið
beindist því að þeim skepnum
sem voru þungar miðað við
stærð, jafnvaxnar og holdamiklar
á baki, mölum og lærum. Þessi
úrvalsaðferð byggðist fýrst og
fremst á rannsóknum dr. Halldórs
Pálssonar, sem sýndu að slíku
vaxtarlagi fýlgdu þykkari vöðvar
og bráðari þroski, sem síðan hef-
ur verið rækilega staðfest af hin-
um viðamiklu samanburðarrann-
sóknum dr. Sigurgeirs Þorgeirs-
sonar á vexti, þroska og kjötgæð-
um hálappa og láglappa (Thor-
geirsson, S. 1981).
Um 1980 upphefjast háværar
raddir og miklar umræður um
óhollustu fltu af jórturdýrum og
lífshættuleg áhrif hennar á krans-
æðakerfið. I kjölfarið fýlgdu
| 62 - Freyr 5/2002
kröfur neytenda um magrara
dilkakjöt, sem sífellt urðu hávær-
ari og hefúr ekki linnt enn í dag.
Um þetta leyti, og jafnframt til
þess að mæta vaxandi kröfúm um
magrara kjöt, var kynbótamark-
miðinu breytt og höfúðáhersla
lögð á að minnka fitusöfnun og
auka vöðvavöxtinn, án þess þó að
hið þéttholda vaxtarlag breyttist.
í þessu skyni var gerð samsett
kynbótaeinkunn (substitution
index) (Ámason, Th. og Thor-
steinsson, S.S. 1982) eftirhöfúð-
þáttagreiningu (principal compo-
nents analysis) á 20 útvortis- og
þverskurðarmálum og valdir 7
eiginleikar sem best tengdust
settu kynbótamarkmiði. Þessir
eiginleikar vom fituþykkt á síðu
(J), flatarmál bakvöðvans
AxB/100, hlutfallið: ummál
leggjarins á móti lengd hans
(MC/ML), sem aðalþætti, og
þungi netju, gæðaflokkun, klof-
dýpt (F) og dýpt brjóstkassans
(TH) sem undirþættir. Höfúð-
þáttagreiningin staðfesti að þegar
áhrifum fallþungans hafði verið
eytt var arfgengur breytileiki,
sem eftir stóð, rakin til mælinga
sem best lýsa þroska fitu (J-mál),
þroska vöðva (AxB/lCO) og
beina (MC/ML). Þar af leiðandi
byggðist kynbótaeinkunn hrútan-
na á þessum þremur þáttum með
mismunandi vægi, J -25%, AxB
+50% og MC/ML +25%, auk
fallþunga, sem vó +50% í heild-
areinkunn hrútsins. Þessi kyn-
eftir
Stefán Sch. Thorsteinsson
Rannsókna-
stofnun
landbúnaðarins
bótaeinkunn var notuð um 10 ára
skeið, en vegna ýmissa orsaka,
s.s. breytts kjötmats og síðar
spamaðarráðstafana í fjármunum
og mannafla, var ákveðið að
leggja hana niður þar til endur-
skoðun hefði farið fram. I staðinn
var tekið upp að meta kynbóta-
gildi hrútanna m.t.t. kjötgæða eft-
ir reiknuðum vefjahlutföllum
skrokksins skv. líkingum sem
byggja á sambandi skrokkmæl-
inga og síðar ómmælingum úr
krufúingum við heildarmagn fítu,
vöðva og beina i skrokknum.
Höfuðþáttagreiningin leiddi
ennfremur í ljós að innan hjarðar-
innar væri að fínna þijár arfgerðir
með mismunandi hæfi til velja-
vaxtar. í fýrsta lagi snemmþroska
fé, þ.e. fé, sem er fljótara að ná
þvi þroskastigi þegar skriður til
fitusöfhunar er meiri en til
vöðvasöfnunar og einkennast af
stuttum og tiltölulega mjóum
legg, þ.e. beinalétt, lágfætt fé
með ríka eiginleika til fítusöfnun-
ar. í öðru lagi, seinþroska fé sem
einkennist af löngum og fremur
1X1 J