Árbók VFÍ - 01.06.1992, Page 288
286 Árbók VFÍ 1991/92
Ölfusár og Þorlákshafnar. Ströndin er flöt láglendisströnd, gerð úr lausum setlögum, nema í
Flóanum, þar sem hún er úr hrauni. Þessi strönd er algjörlega fyrir opnu hafi, nema hvað lágur
skerjagarður er úti fyrir Flóanum. Auk þess eru Vestmannaeyjar hér úti fyrir, en talsvert undan
landi. Þær hafa því ekki stórvægileg áhrif á smærri atburði á ströndinni. Það er þó ljóst að
tilvist Vestmannaeyja og sú öldusveigja, sem þær valda, er ástæðan fyrir hné því, sem teygir
fram ströndina í Austur-Landeyjum.
Austasti strandkaflinn er lengstur. Hann er hafnlaus, óvarin hrein setströnd (mynd 7). Þar
sér hvergi í fasta klöpp. Ströndin hefur myndast eftir að ísöld lauk, af framburði hinna miklu
jökulfljóta sem voru til á meðan ísaldarjökullinn var að bráðna og hörfa. Sjórinn flæddi inn
yfir landið á eftir hörfandi jöklinum, sem á ísöldinni náði hér fram í sjó. Síðan tók landið að
rísa og grunnsævisbotninn reis upp úr sjávarmáli. Fram yfir hann fleyttu árnar möl og sandi,
silti og leir (mynd 8). Þar voru einhverjir mestu jökulsandar sem um getur en eru nú gróðri
huldir. Amar hafa minnkað frá ísaldarlokum en þær eru enn til staðar og í raun engar
smásprænur og eðli þeirra er óbreytt. Þessi strönd er því enn í myndun og mótun. Hún fær enn
efni frá ánum, þó magn þess hafi minnkað og öldurnar vinna úr því sem fyrr. Ströndin ein-
kennist af sandi og fínni möl, sem leikur um í öldurótinu framan við fjörukambinn (mynd 9).
Mynd 8 Neðsti hluti Skeiðarársands séður úr lofti. Myndin sýnir hvernig umhorfs er við sandströnd á
myndunartíma sandsins og strandarinnar. Arnar flytja efnið fram í sjó. Það af efninu sem sest til á
leiðinni á milli jökuls og sjávar raðar sér í landslagsfyrirbœri, svo sem farvegi og eyrar, sem mccta
ströndinni undir horni, hér nœrri 90°. Það af efninu, sem berst alla leið til sjávar deilist í tvennt, er það
kemur í sjóinn, fínkorna og grófkorna. Hreyfingar sjávarins taka grófkorna Iduta efnisins og mynda úr
honum fjöruna og fjörukambinn, sem er samsíða strandlínunni, en myndar horn við landslagsstefnur
sandsins. Hreyfingarnar skola hins vegar fínkorna hlutanum út á meira sjávardýpi, svo hann kentur ekki
frekar við sögu strandarinnar. Ljósm. Snorri P. Snorrason.