Bændablaðið - 20.04.2011, Blaðsíða 8

8 Bændablaðið | fimmtudagur 20. apríl 201
Ólafur Eggertsson á Þorvaldseyri mætir óskum ferðamanna með fróðleik um Eyjafjallagosið:
Breytti gömlu bílaverkstæði í gestastofu
Aðdragandi eldgossins í Eyja-
fjallajökli var fremur sakleysis-
legur og vakti reyndar mikla
hrifningu ferðaþjónustuaðila ólíkt
því sem á eftir kom.
Laugardaginn 20. mars 2010
hófst eldgos á Fimmvörðuhálsi úr
0,5 kílómetra langri gossprungu.
Talið er að gosið hafi byrjað á tíma-
bilinu 22:30-23:30. Því gosi lauk
samkvæmt skráningu Veðurstofu
Íslands klukkan 08:05 þann 12.
apríl 2010. Þetta gos, sem var aðal-
lega hraungos, var sannkallað ferða-
mannagos og hafði engin alvarleg
áhrif í byggð.
Gosið á Fimmvörðuhálsi reyndist
þó aðeins undanfari stórtíðinda því
aðfaranótt 14. apríl hófst annað gos
í toppgíg Eyjafjallajökuls. Fyrstu
merki um það gos á yfirborði voru
vatnavextir undan Gígjökli klukkan
7 að morgni 14. apríl 2010. Það vatn
streymdi fram í Markarfljót og í
kjölfarið varð vart við gosmökk sem
steig hratt upp í um 8 kílómetra hæð.
Flóð sem fyllti farveg
Markarfljóts olli miklu tjóni á
þjóðvegi 1 en
brú tókst að
bjarga. Mest
tjónið varð þó
af gríðarlegu
öskugosi úr
Eyjafjallajökli
sem lokaði
fyrir flugum-
ferð um nær
alla Evrópu
l a n g t í m u m
saman og rask-
aði ferðum milljóna farþega flug-
félaga um allan heim. Askan lagðist
einnig yfir byggð undir Eyjafjöllum
og kaffærði tún og engi og varð fólk
að flýja vegna öskunnar. Ólafur
Eggertsson bóndi á Þorvaldseyri mat
stöðuna fljótlega þannig að ekki yrði
vænlegt um búrekstur það sumarið.
Gosið stóð fram í júní en eftir 10.
júní varð ekki vart við öskugos en
mikilla gufubólstra varð þó vart fram
á mitt sumar.
Fljótlega kom í ljós að gróður
tók furðu vel við sér undan öskunni
þó öskufok yrði til mikils ama allt
sumarið og fram á vetur. Staðan í
dag er gjörbreytt og bændur virðast
almennt bjartsýnir undir Eyjafjöllum
hvað komandi sumar varðar.
Túristagos
sem breyttist
í martröð
Fréttir
Gosið í Eyjafjallajökli Mynd | HKr.
Þegar rétt ár var liðið frá upphafi
eldgossins í Eyjafjallajökli þann
14. apríl var formlega opnuð
gestastofa í fyrrum verkstæði á
Þorvaldseyri undir Eyjafjöllum.
Í gestastofunni hefur verið komið
upp glæsilegri sýningu með ljós-
myndum og margvíslegum fróð-
leik um eldgosið í Eyjafjallajökli á
íslensku og ensku. Ólafur Eggertsson
bóndi á Þorvalseyri segir að ferða-
menn hafi mikið spurt um gosið og
því hafi verið full þörf á að koma upp
gestastofu sem þessari.
„Þetta er í gömlu verkstæði við
heimreiðina að bænum sem ég er
búinn að innrétta fyrir sýningar. Það
var engi að gera neitt varðandi þetta
heimsfræga eldfjall en fólk er mikið
búið að spyrja um þetta,“segir Ólafur.
Föstudagskvöldið 15. apríl
var boðsgestum boðið að skoða
nýju aðstöðuna þar sem ný heim-
ildarmynd um gosið var frumsýnd.
Kvikmyndagerðin var í umsjón
Sveins M. Sveinssonar hjá Plús Film.
Myndin fjallar um gosið og lífið á
Þorvaldseyri og nágrenni meðan
gosið stóð yfir. Tökur í myndina
hófust 15. apríl í fyrra eða daginn eftir
að gosið hófst og var miklu myndefni
safnað í gosinu. /HKr./MHH
Fjölskyldan á Þorvaldseyri í nýju gestastofunni, sem var tekin í notkun 14.
apríl, á eins árs afmæli gossins í Eyjafjallajökli. Á myndinni eru, frá vinstri,
Hanna Lára, Páll Eggert Ólafsson, Ólafur Pálsson, tveggja ára, Sigríður
Ólafsdóttir, Inga Júlía Ólafsdóttir og hjónin á Þorvaldseyri, Guðný Valberg
og Ólafur Eggertsson. Myndir | Magnús Hlynur Hreiðarsson.
Nýja gestastofan eru í bílaverk-
stæði frá 1960 á Þorvaldseyri, rétt
við þjóðveginn. Á síðasta ári var
húsnæðið m.a. notað við tilrauna-
vinnslu á repjuolíu sem unnin
var til úr repju sem ræktuð var á
Þorvaldseyri.
Tveir góðir, Kjartan Þorkelsson,
sýslumaður Rangæinga og Óli á Eyri
en mikið mæddi á þeim í gosinu.
Ólafur Eggertsson á Þorvaldseyri
er ekki af baki dottinn þó horfur
hafi ekki verið góðar fyrir búskap
undir Eyjafjöllum fyrir réttu ári
er sveitin kaffærðist í öskuskýi úr
gosinu í Eyjafjallajökli.
„Staðan er góð, það er að vora og
grænka og allt sem er á sléttlendinu
lítur vel út. Fjallið er þó enn mjög
svart. Síðan í janúar hefur ekkert
borið á öskufoki úr fjallinu að ráði
en ef það koma þessir venjubundnu
vorþurrkar óttast maður að það geti
orðið eitthvað fok,“ segir Ólafur.
„Maður veit þó aldrei hvernig þetta
verður, það er bara að bíða og sjá."
Túnin orðin græn
Ólafur segir að túnin á Þorvaldseyri
séu orðin vel græn. „Mér sýnist þau
vera að koma til á eðlilegum tíma.
Sumir bændur heyjuðu ekki hér í
fyrra en ég náði að heyja allt saman
og það hefur bara gefist vel í vetur.“
Ólafur segir að grasið hafi ekki
mengast af eiturefnum úr gosinu en
fyrst í stað hafi menn þó orðið varir
við flúormengun áður en slegið var.
Það hafi þó skolast fljótt út. Hann
segir að það hafi samt komið í ljós að
dálítið mikið járninnihald er í heyinu
á stóru svæði en að öðru leyti sé ekki
yfir neinu að kvarta.
Hefur kornsáningu eftir páska
„Það er klakalaus jörð og núna bíða
menn bara eftir að það þorni til svo
hægt sé að plægja akrana. Síðan er að
fara í sáningu eftir páska. Við höfum
oft verið við sáningu í síðustu viku
apríl. Ég á ekki von á að það verði
nein breyting á því. Það hefur þó
verið leiðinda tíð að undanförnu eins
og fólk hefur orðið vart við á suður-
og vesturlandinu. Það er óákveðið
hvað maður sáir í mikið en ætli það
verði ekki um 25 hektarar."
Ólafur hefur staðið í framlínunni í
ræktun á korni en repjurækt til olíu-
og fóðurframleiðslu er trúlega það
sem vakið hefur hvað mesta athygli
síðustu misserin. Ólafur segist ætla
að halda þeim tilraunum áfram.
„Við erum með einar fjórar teg-
undir af vetrarafbrigðum í prófunum.
Það kemur í ljós í þessum mánuði
hvernig það kemur út og hvort það
verði lífvænlegt í sumar.“
Ráðlegt að fara varlega
Margir virðast vilja stökkva á repju-
ræktarvagninn og olíufélagið N 1
hefur m.a. viðrað stórfeld áform um
repjurækt og lífdísilframleiðslu á
Suðurlandi. Ólafur segir að hyggileg-
ast sé að fara varlega í slíku og rasa
ekki um ráð fram.
„Ég vil meina að menn eigi að fara
gætilega í þessa ræktun. Það er ýmis-
legt órannsakað í þessu og þetta er ekki
komið til með að verða að veruleika
svona einn tveir og þrír. Menn eru
rétt að kynnast þessu og finna réttar
tegundir og annað.“ /HKr.
Byrjað verður að sá í kornakrana á Þorvaldseyri undir Eyjafjöllum eftir páska:
„Staðan er góð, það er að vora og grænka"
Trukkar Suðurverks á Seljalands-
heiði. Eldgosið í Eyjafjallajökli gnæf-
ir yfir í baksýn. Mynd | HKr.
Ólafur Eggertsson í miðjum kornakri á Þorvaldseyri áður en nokkurn óraði
fyrir að eldgos væri í aðsigi í Eyjafjallajökli sem er í baksýn.
Veturinn sem nú er að líða hefur
að sumu leyti verið veðurfarslega
ólíkur því sem hefur verið síðustu
ár. Á norðanverðu landinu hefur
snjór verið meiri og talsverðar
hlákur hafa leitt til svellalaga.
Bjarni E. Guðleifsson, starfs-
maður Landbúnaðarháskóla Íslands
á Möðruvöllum, hefur unnið að rann-
sóknum á fyrirbærinu og segir hann
í samtali við Bændablaðið að sam-
kvæmt þeim upplýsingum sem hann
hefur fengið séu ekki miklar líkur á
kalskemmdum í vor á landsvísu.
Flest tún eru nú komin undan
svellum, en sums staðar mynduðust
svell um eða jafnvel fyrir áramót og
þau leysti ekki fyrr en í apríl. Þar
segir Bjarni að gætu orðið skemmdir
í túnum. Þetta á einkum við um
utanverðan Eyjafjörð vestanverðan,
ákveðin svæði í Suður-Þingeyjarsýslu
og takmörkuð svæði á Austurlandi.
„Oft eru þetta sömu svæðin sem verða
fyrir kalskemmdum frá ári til árs,“
segir Bjarni.
Vetrarveður hagstæð
síðastliðinn áratug
Hann segir að á seinni hluta síðustu
aldar hafi kalskemmdir í túnum oft
valdið talsverðum usla í búskap. Þá
áttu menn oft í nokkrum vanda vegna
fóðurskorts. „Kalskemmdir eru að
mestu leyti afleiðing svella sem kæfa
plönturnar, en reyndar verða plöntur
einnig fyrir margs konar öðru álagi
að vetri. Á síðastliðnum áratug hafa
vetrarveður verið afar hagstæð gróðri
og kalskemmdir nánast horfið. Þetta
tengist meðal annars margumræddum
loftslagsbreytingum, en hlýnun kemur
einmitt mest fram í hækkuðum vetrar-
hita,“ segir Bjarni og nefnir að á síð-
asta áratug hafi nokkrar kalskemmdir
orðið á norðaustanverðu landinu 2004,
2006 og 2009.
Auðveldara að bregðast við
uppskerubresti
Vegna breyttra búskaparhátta er nú
auðveldara að bregðast við uppskeru-
bresti en var á síðustu öld. „Nú er eitt-
hvað af ónotuðum túnum sem menn
geta slegið, auk þess sem ræktun og
einkum verkun einærra jurta auðveldar
mönnum að bregðast við kalskemmd-
um,“ segir Bjarni.
„Breytt veðurfar undanfarin ár
veldur því að nú eru menn farnir að
rækta ýmsar tví- eða fjölærar jurtir,
sem áður var vonlaust að rækta vegna
þess að þær drápust yfir veturinn.
Þannig rækta menn nú fjölært vall-
arrýgresi, sem er þolminna en hefð-
bundnar grastegundir. Nú rækta menn
ekki einungis einært bygg, heldur eru
farnir að rækta tvíært hveiti og rúg
og einnig hafa menn mikinn áhuga
á að rækta tvíærar olíujurtir, nepju
og repju. Enda þótt vetraálag sé að
jafnaði minna núna en var á síðustu
öld, þá getum við, vegna veðurfars-
sveiflna, ætíð átt von á kalárum með
uppskerubresti.“
Áhætta með stórfelldri ræktun á
lítt svellþolnum tegundum
Bjarni nefnir að svellþol jurta sé mjög
mismunandi. Túngrösin eru afar þolin,
þumalfingurreglan er sú að hans sögn
að þau lifi allt að þriggja mánaða
svell, smárategundir þola 3-4 vikur,
olíujurtir (nepja og repja) 2-3 vikur
og korntegundirnar (hveiti og rúgur)
einungis 1-2 vikur. Innan tegunda-
hópanna er þó nokkur munur á milli
tegunda. „Mönnum ætti því að vera
ljóst að tekin er nokkur áhætta með
því að fara í stórfellda ræktun á lítt
svellþolnum tegundum,“ segir Bjarni.
/MÞÞ
Ekki taldar miklar líkur á kali í vor
Þessi mynd er tekin í Þistilfirði árið
2004.