Bændablaðið - 20.04.2011, Blaðsíða 18

18 Bændablaðið | fimmtudagur 20. apríl 2011
Á þessum síðustu tímum tölum
við meira en áður um auðlindir
landsins og látum okkur varða
um varðveislu þeirra, rétt lands-
manna til að eiga þær óspilltar. Við
viljum tryggja þjóðareign á þeim,
sjálfbæra nýtingu þeirra, eyða ekki
meiru en af er tekið, láta þjóðina
og landið njóta arðsins fremur en
einstaklinga og hindra flutning
arðsins úr landinu. Landið sjálft,
landgrunnið, jarðefni ýmiss konar,
moldin, ræktað land og gróður-
inn á túnum, högum, heiðum og
hálendi eru auðlindir, sem verja
ber gegn eyðingu, ofnýtingu og
spillingu, sömuleiðis vatnið í og á
jörðinni, kalt sem heitt og orkan
sem því fylgir, orkan í sjávarföll-
unum, fiskurinn í sjónum.
Vaka þarf yfir hreinleika
umhverfisins
Hreinleiki umhverfisins, lofts, jarðar,
vatns og sjávar, mengunarleysi í
íslensku umhverfi er þjóðargersemi.
Það má samlíkja mengun hugarfars-
ins og mengun umhverfisins, Hvort
tveggja er af manna völdum, hvort
tveggja er hægt að tempra, jafnvel
uppræta, ef nægilegt fjármagn, en þó
fyrst og fremst, ef nægur vilji er fyrir
hendi – Vilji er allt sem þarf- var einu
sinni sagt. Það er satt nú sem fyrr.
Það er verið að virkja orku lands-
ins með ýmsum hætti, sem sjálfsagt
er. Virkjunum fylgir oft mengun.
Hófstilling, fyrirhyggja og gát er
nauðsyn í því sem öðru.
Kirkjan er annað gersemi, en hún
þarf að bæta sig og þora
Við hugsum ekki hversdagslega um
kirkjuna okkar, sem þjóðargersemi. Í
sögulegu samhengi er hún það samt.
Hún hefur varðveitt þjóðararfinn
okkar, huggað fólkið, beint því frá
glapstigum yfir á réttar brautir og
örfað til dáða.
Að vísu hafa ýmsir þjónar hennar,
meira að segja æðstuprestar, gert
sitt besta til að spilla trú manna og
trausti á þessa dýrmætu stofnun með
framferði sínu. Þá hafa allt of margir
þeirra vanrækt að nota predikunar-
stóla landsins til að tala við fólkið á
máli sem það skilur. Þeir þora fæstir
að tala með beinskeyttum hætti til
yfirvalda og segja þeim til syndanna,
tala til skálkanna og ræningjanna,
sem hafa steypt mörgum í fátækt
meðan þeir sjálfir hafa makað
krókinn og spillt mannorði lands-
manna. Þeir hafa vanrækt að tala til
skilanefnda bankanna, sem eiga að
hjálpa til að koma fjármálalífinu á
réttan kjöl, en nota aðstöðu sína til
að raka til sín fé af tómri græðgi og
með blessun stjórnvalda.
Eru störf þeirra kannske dýrmæt-
ari en starf kennarans í grunnskóla?
Er ábyrgð þeirra meiri?
Þegar á reynir er það ekki nema
síður sé. Kirkjan með sínum predik-
unarstól og hollri kenningu er og
verður þrátt fyrir allt þjóðargersemi,
en hún þarf að bæta sig. Hún þarf að
þora. Hún á ekki að láta neitt mann-
legt vera sér óviðkomandi. Þar á
meðal er flúorskýið, sem svífur yfir
Akrafjalli og Esjunni og inn allan
Hvalfjörð á reykferju granna síns.
Með vettlingum, pípu
og tóbakspung
Hallgrímur Pétursson, sem bjó hér
á Ferstiklu þorði að segja yfirvöld-
unum og græðgismönnum til synd-
anna og talaði mál sem allir skildu og
snerti það. Hugsum til þess, hversu
vel hann hittir í mark á vorum tíma,
þegar við lesum passíusálmana um
páskana.
Mig langar loks að nefna þjóðar-
gersemi, arf, sem við flest höfum
verið svikin um. Það eru kvæðalög,
stemmur. Það á vel við að tala um
þær hér í þessu héraði á þessum stað,
þar sem Sveinbjörn Beinteinsson
allsherjargoði lifði og dó. Hann átti
stóran þátt í að kynna rímnalögin,
stemmurnar og bjarga þeim til fram-
tíðar, þegar menn hæddu og hlógu
að þeim mönnum, sem fengust við
svoddan iðju. Hann hvílir undir
heiðnum krossi í kristnum reit hérna
neðan við veginn í Saurbæ með vett-
lingum sínum og pípu og tóbaks-
pung.
Þurfum að verja húsdýrin
Ég nefni aðrar dýrmætar eignir
okkar allra, þjóðargersemar, sem
við þurfum að verja og varðveita:
tungumálið, listaverk huga og handa,
náttúruperlur, húsdýrin okkar, kúna,
hestinn, kindina, geitina, íslenska
hundinn og landnámshænuna.
Allar búa þessar dýrategundir yfir
kostum, sem eru á ýmsan hátt ein-
stæðir og ekki til í hliðstæðum dýra-
tegundum í öðrum löndum. Auk þess
hafa þær flestar aðlagast íslenskum
aðstæðum þannig, að þær eru betur
fallnar til að lifa hér en innflutt kyn.
Aldalöng einangrun og eindregin
vörn gegn smitsjúkdómum hefur
tryggt hreinleika, varðandi smit-
sjúkdóma en um leið valdið mót-
stöðuleysi gagnvart smitefnum. Þetta
höfum við margsinnis fengið staðfest
með gálausum innflutningi karakúl-
pesta, hestapesta og hundapesta.
Nú eru yfirvöld búfjársjúkdóma
hérlendis farin að gleyma og leggja
of snemma niður varnir, sem byggðar
hafa verið upp gegn útbreiðslu smit-
sjúkdóma innanlands og dugað vel
til að uppræta þá.
Varnarlínur eru ennþá
mikilvægar
Varnarlínur mynda varnarhólf á
Íslandi og hafa sumar verið lengi
við lýði. Þær stöðva óþarfa flutn-
inga lífdýra milli misjafnlega sýktra
svæða og hafa auðveldað útrýmingu
smitsjúkdóma af einu varnarsvæði
á fætur öðru. Auk þess eru þær og
munu verða vörn gegn nýjum smit-
sjúkdómum, sem munu berast til
landsins með auknum samgöngum
og meira frjálsræði í flutningum,
sem verður t.d. við inngöngu í
Efnahagsbandalagið.
Margar varnarlínur hafa verið
lagðar niður í sparnaðarskyni nýlega,
án nægs samráðs við þá sem við
þær búa, með yfirgangi og að sumu
leyti gegn ákvæðum laga og reglna.
Sumar varnarlínur kosta lítið sem
ekkert í viðhaldi. Leyfðir hafa verið
flutningar á sauðfé og geitum frá
sýktum svæðum til ósýktra.
Ég hefi reynt mitt ítrasta til að
vara við gáleysi í þessum sökum,
án árangurs. Við verðum að taka
upp sjálfbærar varnarlínur aftur,
þegar þessari hryðju linnir. Of fáir
bændur átta sig á hættunni ennþá.
Bændasamtökin tvístíga til að halda
frið innanstokks að því er virðist og
til að þóknast þeim verslunarglöðu,
sem þrýsta á og telja frjálsa flutninga
í anda ESB allt að því helgan rétt.
Búnaðarþing treystist ekki
taka þetta upp af sömu ástæðu.
Landbúnaðarnefnd Alþingis og ráðu-
neyti sjávarútvegs og landbúnaðar
er ráðalaust og máttlaust gagnvart
embættismannaveldinu.
Ég kalla þetta skemmdarverk af
skilningsleysi. Páll Agnar Pálsson
yfirdýralæknir kallaði það hryðju-
verk gagnvart rannsóknum og bar-
áttu gegn smitsjúkdómum, þegar
Tilraunastöðinni á Keldum var
splundrað. Ég verð að segja eins
og Geiri í Gufunesi, þegar honum
blöskraði skilningsleysi og rangs-
leitni. “Guð blessi ykkur.”
Hættulegt brennisteinsvetni
Borað er eftir orku í heitum æðum í
jörðinni. Upp gýs brennisteinsvetni
með gufunni, brennisteins úr djúpu
díki. Það er heilsuspillandi í miklum
styrk, hættulegt fyrir fólk, einkum
börn, gamalt fólk, þá sem eru með
viðkvæm lungu. Það hefur áhrif á
skepnur og gróður.
Fleiri efni í jarðgufum eru
eitruð eins og kvikasilfurog arsen,
þeim mun hættulegri, sem styrkur
þeirra er meiri og nú bætist Díoxín
frá brennslustöðum í hópinn. Sem
betur fer er styrkur eiturefna óvíða
heilsuspillandi fyrir fólk ennþá,
þar sem óhollar gufur liggja ekki
dögum saman yfir byggðum, heldur
dag og dag í senn í vissum áttum
og við ákveðnar aðstæður. Það er
sagt að hægt sé að hreinsa óholl efni
úr gufunum nær algjörlega. Gott er
það, ef satt er, gott er það, ef það er
viðráðanlegt vegna kostnaðar. Gott
væri, að það yrði gert.
Ef tæknin er til mætti hreinsa
óholl efni úr gufum, sem streyma
nú frá þeim virkjunum, sem teknar
hafa verið í notkun. Eru ekki í gangi
rannsóknir á þessum sviðum? Við
spyrjum og óskum svara við því,
hvort hreinsuð verður sú mengun,
sem nú er í lofti frá orkuveitum
sem við finnum fnykinn af í stærsta
þéttbýlissvæði landsins, fnyk frá
Hellisheiðarvirkjun og Nesjavalla,
sem gæti haft óholl áhrif á öndunar-
færi þeirra, sem veikir eru og við-
kvæmir og fest eiturefni í líkama
íbúanna. Nú er farið að nálgast
hættumörk suma daga við ákveðnar
aðstæður.
Eftirlitsaðilar hafa brugðist
Við Hvalfjörð, Hveragerði, Ísafjörð,
Eyjafjörð, Kirkjubæjarklaustur,
Vestmannaeyjar og víðar, er um
að ræða mengun, sem er hættuleg
heilsu fólks, hollustu matvæla og
fóðurs, spillir gæðaímynd, skaðar
trúverðuleika heilbrigðisstofnana,
eftirlitsaðila, umhverfisstofnunar
og umhverfisráðuneytis. Öll viðbót
er hættuleg fyrir framtíðina.
Eftirlitsaðilar hafa brugðist og
munu gera það nema íbúar standi á
vakt. Umhverfisráðherrann þarf að
standa fast í fætur fyrir okkur. Þakka
má staðfestu hennar í vörninni, þrátt
fyrir harkalega og ósanngjarna gagn-
rýni, oft af hálfu gróðaaflanna. Þar
er um líf og heilsu fyrir fólkið og
dýranna að tefla, þegar til lengri tíma
er litið.
Flúormengun frá álverum
Ég hefi fylgst með verksmiðjum hér
á landi og erlendis af öðrum toga
um áratuga skeið, til dæmis álverk-
smiðjum. Mengunarefni, sem hættu-
legast er við þá iðju er flúor en þau
eru mörg fleiri. Af kerjum, sem sífellt
þarf að skipta um er margvísleg
mengunarhætta.
Hvers vegna draga þeir lappirnar
og svíkjast um, sem treyst er til að
standa í fararbroddi við eftirlitið?
Hvers vegna skoða þeir ekki kind-
urnar, sem þegar eru farnar að sýna
einkenni um eitrun?
Hvers vegna skal draga úr eftir-
litinu í stað þess að efla það?
Hvers vegna skal mengunarvald-
urinn líta eftir sjálfum sér?
Hvers vegna eru hestamenn hálf
sofandi gagnvart stóðhestagirðing-
unni undir verksmiðjuveggnum, þar
sem dýrmæt gæðingsefni framtíðar
fæðast og alast upp?
Sveitarstjórnir og íbúar við
Hvalfjörð og víðar um land þurfa
að hafa fulla meðvitund um hættu af
mengandi iðju á sínu svæði og vilja
og kraft til að knýja á um afmengun
og úrbætur á eftirlitinu.
Flúor hleðst upp í beinum
og tönnum
Flúor keppir við kalkið, sest í tennur
og bein, ryður kalkinu til hliðar,
veikir beinin, ef mengunin er mikil.
Góður búnaður er til, sem hreinsar
flúor úr verksmiðjugufunni að miklu
leyti.
Hvað gerist, ef búnaðurinn bilar?
Það hefur gerst. Þá hellist óþverr-
inn yfir gróður, skepnur og fólk í
umhverfinu og hann hleðst upp í
líkamanum, safnast fyrir.
Hvað gerist, ef bilunin uppgötv-
ast ekki í tæka tíð, eða, ef þagað er
yfir slysinu? Það hefur líka gerst.
Afleiðing þess er eitrun, sem kemur
í ljós eftir nokkurn tíma, jafnvel
nokkur ár, ef magnið er ekki mjög
mikið.
Varnarbúnaður getur bilað og
mannleg mistök orðið. Þá er voðinn
vís.
Mín niðurstaða er sú að slíkar
verksmiðjur eigi ekki að reisa í
grennd við bústaði manna og búskap-
arlönd. Dokum við og athugum,
hvaða áhættu við erum að taka og
hverju við viljum fórna fyrir ágóðann
og látum á það reyna, hvort fram-
kvæmanlegt er að hreinsa óholl efni
úr verksmiðjureyknum, hvort það
verður gert, áður en hafist er handa
um stækkun. Mikilvægast af öllu,
er þekking íbúanna og samstaða um
að verja gersemar sínar. Þess vegna
erum við hér.

Sigurður Sigurðarson dýralæknir.
Réttur landsmanna til að eiga óspilltar auðlindir:
Hreint umhverfi er þjóðargersemi
- Grein byggð á ávarpi á fundi Umhverfisvaktarinnar við Hvalfjörð 10. apríl 2011
Ræktun sauðkindarinnar og framleiðsla landbúnaðarafurða á allt sitt undir því að umhverfið sé óspillt af mengunar-
efnum.
Sigurður Sigurðarson dýralæknir skoðar tennur í kindarhaus í leit að flúor-
skemmdum árið 1980.