Bændablaðið - 20.04.2011, Blaðsíða 24

24 - Sauðfjárræktin BLAÐAUKI BÆNDABLAÐSINS 20. APRÍL 2011
Á Sauðadalsá hefur síðasta ára-
tuginn verið eitt afurðamesta
fjárbú landsins. Allra síðustu
árin hefur búið verið í efsta eða
einhverju efstu sætanna. Á síð-
asta ári voru afurðir þær mestu
á nokkru búi. Reiknuð dilka-
kjötsframleiðsla var 38,6 kg eftir
hverja á og eftir hverja vetur-
gamla á fengust 18,6 kg að jafn-
aði. Þá er frjósemi ánna þar með
afbrigðum mikil, lömbin afburða
væn og vanhöld þeirra mjög lítil.
Búreksturinn er nú í höndum
Þormóðs Heimissonar og konu
hans Borghildar H. Haraldsdóttur,
en þau tóku við búinu í ársbyrjun
2008. Búið var áður um áratuga-
skeið í umsjá foreldra Þormóðs,
þeirra Heimis Ágústssonar og
Þóru Þormóðsdóttur. Feðgarnir
settust á dögunum niður með
blaðamanni og Jóni Viðari
Jónmundssyni, landsráðunaut
Bændasamtaka Íslands, og ræddu
vítt og breitt um sauðfjárræktina.
Bæði vinna þau Borghildur og
Þormóður utan bús; hún er hár-
snyrtisveinn og vinnur á leik-
skóla á Hvammstanga, en hann
er gæðastjóri í Sláturhúsi KVH
ehf. á Hvammstanga. Þormóður er
raunar með B.Sc. -próf í líffræði,
en hann segir að hann hafi samt
alltaf verið spenntastur fyrir því
að gerast sauðfjárbóndi. „Ég ólst
upp á þeim tíma sem sauðfjárbú-
skapur átti hvað mest undir högg
að sækja, umræða um landbúnað
var almennt neikvæð og reynt
var eftir mætti að draga úr fram-
leiðslu sauðfjárbænda. Ég held ég
hafi lært líffræði til að tryggja mér
atvinnutækifæri ef mér byðust
ekki tækifæri í landbúnaði. Hefur
alltaf fundist spennandi að vera í
eigin rekstri þar sem ég er minn
eigin herra. Sauðfjárbúskapur
er auk þess fjölbreytilegur og
það á vel við mig að vera stað-
settur í nálægð við náttúruna,“
segir Þormóður um tildrögin. Nú
er faðir Þormóðs aðstoðarmaður
hans á álagstímum, en áður var
því öfugt farið.
„Í dag er fjöldi vetrarfóðraðs
fjár um 650, með hrútum. Það eru
fimm hundruð fullorðnar ær og af
þeim höfum við haft 130 úti og
svona heldur verið að velja þær
mislitu í þann hóp. Ástæðan er sú
að þær eru bara klipptar einu sinni
og eingöngu klipptar að framan
og þær höfum við haft úti fram
eftir vetri. Við tókum reyndar inn
hóp nú um miðjan febrúar og alr-
úðum þær og settum inn í gömlu
húsin niður frá. Við höfum nú
frá byrjun apríl verið að taka af
þessum úti-ám og haft þær þá inni
frá þeim tíma. Sá hópur sem borið
hefur í lok apríl í þessari fyrri lotu
hefur verið jafn stór, um 130 ær,
og verður það líka núna. Þær hafa
svo flestar verið farnar út þegar
næsta lota hefst. Þegar vika er
liðin af maí má svo segja að aðal
sauðburðurinn hefjist og þá eru í
raun allar látnar bera, bæði geml-
ingarnir og þær fullorðnu,“ segja
þeir.
Fósturvísatalning og
vinnulag á sauðburði
„Við skráum fang hjá stórum hluta
ánna þannig að við vitum hvenær
er von á burði – og síðan flokkum
við eftir burðardegi. Ástæðan er sú
að við látum allt féð bera á einum
stað og því er skráningin eiginlega
forsendan fyrir því að það gangi upp.
Á sauðburði erum við með
sólarhringsvakt. Við stíum ærnar
af strax eftir burðinn í einstaklings-
stíu þar sem þær eru hafðar í tvo til
fjóra daga – það er þó dálítið mis-
jafnt. Eftir það eru þær fluttar upp
í hlöðu þar sem þær fara í fjölbýli.
Þar liggja þær á þurru heyi og við
erum með lambaskjól þar. Um
viku gömul eru þau svo farin út, þó
stundum vilji tíminn teygjast upp í
tíu daga.
Í apríl, í svona þrjár til fjórar
vikur, er þeim gefið heldur betra
fóður, en rétt fyrir sauðburð
drögum við úr heygjöfinni. Heilt
yfir þurfa þær svo allar gott fóður
á sauðburði. Uppistaðan í okkar
fóðrun er hey af frekar gömlum
túnum. Hjá okkur hefur ekki átt sér
stað mikil endurrækt, en með því
að slá hluta af túnunum snemma
er maður í góðum heyjum. Obbinn
af túnunum er tvísleginn og við
höfum slegið þegar þetta er ekki
mjög mikið sprottið. Svo höfum
við skipst á að gefa af fyrri slætti
og seinni slætti.“
Heimir minnir á að líklega
hafi fáar leiðbeiningar ráðunauta
haft meiri áhrif en þegar Þórarinn
Lárusson rak áróður fyrir að slá
snemma fyrir nær þrem áratugum.
Hann hafi sagt mönnum að byrja að
slá áður en þeir teldu nokkuð vit í
því.
Stór burður
„Við höfum lagt áherslu á að fá
stóran burð hjá ánum. Það er ein
af forsendunum fyrir því að hafa
lömbin sem þyngst á haustin. Við
gefum nánast ekkert af kjarnfóðri.
Þó höfum við aðeins gefið þeim þrí-
lembum sem maður ákvað að myndu
ganga með þremur undir, sérstaklega
eftir burðinn. Það er alltaf svolítill
hópur af gemlingum sem gengur með
tvö lömb og einnig af ám sem ganga
með þrjú lömb. Fjöldinn er svona á
bilinu 20–60 og ætli það sé ekki með
mesta móti núna síðasta sumar – í
raun óvenju margt. Kemur þar til að
frjósemi var góð og svo lifði líka vel
hjá okkur.“
Burðarhjálp
„Stór burður kallar á talsverða
burðarhjálp. Líka spilar þar inn í
hvað lömb koma vitlaust að. Megnið
gengur þokkalega vel en stöðugt þarf
þó að fylgjast með. Það er alltaf
spurning hvað á að bíða lengi með
hjálpina. Við erum farin að grípa
heldur fyrr inn í núna, sérstaklega
með einlembinga þannig að þeir
þorni ekki of mikið. Legvatnið virð-
ist fara fljótt hjá þeim og þá getur
það verið alveg skelfilegt að draga úr
þeim. Við förum oft bara fljótlega inn
í þær til að skoða hausastærð, stöðu
og slíkt. Maður getur þá byrjað að
víkka ánna snemma.“
Þormóður getur þess að hann
búi vel að þeirri reynslu að hafa
lært af foreldrum sínum, Heimi og
Þóru, sem séu einstaklega lagin við
að ná lömbum út úr ám. Hann hafi
síðan getað miðlað kunnáttunni til
konunnar sinnar og starfsfólksins
sem kemur til hjálpar á sauðburði.
Hann segir að þau séu vel mönnuð
á sauðburði og það skipti miklu
máli.
Vanhöld
„Vanhöld á sauðburði eru sáralítil.
Þó er alltaf eitt og eitt sem er of stór-
burða – og auðvitað þau sem koma
aftur á bak, þá helst einlembingar.
Það sem við erum þó hræddari um
er að einhverjar rollur skemmist
undan þessu. Það hefur aukist að
þær verði geldar hér hjá okkur og á
þessu svæði. Við setjum það eitthvað
í samband við burðarhjálpina. Við
höfum gefið þó nokkuð af lyfjum
og þá helst fyrirbyggjandi pensillín,
þar sem hafa verið meiri blæðingar
eða legbólgur, til dæmis.“
Settar út
„Þegar út er komið flokkum við
féð í hólf þannig að tvævetlurnar
hafa farið sér beint inn á tún – inn
á nýgræðing – og samt gefið með.
Þær hafa fengið það sem þær vilja og
haft það hvað best. Rúllurnar keyrum
við í heilu lagi inn til þeirra, opnum
annan endann og leyfum þeim að
éta þannig inn í rúlluna. Svo höfum
við sótt rúllurnar og klárað að gefa
úr þeim inni – áður en það skemm-
ist. Þannig verður ágætis nýting á
heyinu, þó það traðkist alltaf aðeins
niður með rúllunni. Þessi aðferð
hefur reynst okkur vel, enda er hún
bæði fljótleg og þægileg og þannig
hafa þær alltaf aðgang að nýju heyi.
Það fer bara eftir hentugleika
hverju sinni hvenær við setjum
þessar síðustu út á tún – við gefum
þeim þar líka. Þær sem bera fyrst
fara fyrstar í úthaga. Gemlingarnir
fara fljótlega hér upp fyrir bæinn
í úthagann og þar er engin girðing
utan um þá. Svo er það bara hvað
grær fljótt suður með sjónum. Við
setjum þrjár til fjórar rúllur hér á
línuna fram að Ánastöðum. Þar
dreifum við fullorðna fénu, auk
þess að sleppa því bara hér beint
upp hjá okkur. Það er líklega ekki
hægt að tiltaka neina sérstaka
dagsetningu varðandi það hvenær
við sleppum, þær fikra sig oftast
bara sjálfar upp með gróðrinum, en
almennt má segja að þær séu farnar
út frekar snemma miðað við það
sem gerist annars staðar.“
Fé af fjalli
„Hjá okkur fara lömb oftast beint af
fjalli og í sláturhús. Af 880 lömbum
sem slátrað var í fyrra var um 100
lömbum slátrað 23. ágúst og svo
viku síðar um 90. Í fyrstu vikunni
í september fóru svo 360 lömb til
slátrunar og strax eftir réttir, um
miðjan september, fór það sem kom
úr réttunum – það sem gengur hér
hæst í fjallinu. Þá var 100 slátrað 22.
september og í október.
Við höfum ekki þurft að sá
neinu káli eða slíku fyrir lömbin til
haustbötunar. Við höfum haft allra
minnstu lömbin hér á nýræktar-
blettum og þau hafa þrifist þar það
vel að þau hafa verið innleggshæf.
Við höfum ekki þurft að setja nein
smálömb á.“
Vanið á milli
„Framundan hjá okkur er að venja
yfir 100 lömb á milli. Fósturtalningin
nýtist afar vel undir þessum kringum-
stæðum. Við merkjum einlemburnar
og höfum yfirleitt haft það þannig
að um leið og einlemban er farin
að bera, eða sýnir fyrstu merki í þá
veru, þá tökum við lamb, bleytum
það upp í volgu vatni og böðum það
.með legvatni sem við höfum safnað.
Við setjum ærnar svo yfirleitt í ein-
staklingsstíur og lambið með og svo
höfum við því næst dregið lambið úr
þeim. Í kjölfarið er svo þeirra eigið
lamb tekið frá þeim í 15 mínútur og
upp í hálftíma, þannig að öruggt sé að
fósturlambið verði samþykkt. Þannig
komumst við hjá miklum vandræð-
um á sauðburði með ær sem stanga
tökulömbin. Þetta gengur yfirleitt vel
með þessum hætti. Þá tek ég skinnið
af öllum lömbum sem drepast innan-
dyra, klæði ný tökulömb í skinnið og
færi undir mæðurnar sem missa lömb
á sauðburði.“
Blandað fé, hyrnt og kollótt
„Við sjáum gríðarlegan mun á milli
hyrndu mæðranna og þeirra koll-
óttu, hvað móðurumhyggju varðar.
Við höfum tekið eftir því að kollóttu
ærnar virðast vera meiri mæður og
sýna lambinu strax meiri áhuga –
eiginlega strax á fyrsta burði. Þær eru
harðari að fylgja lömbunum eftir og
sinna þeim gríðarlega vel. Eðlilega
ber mest á þessu hjá gemlingunum.
Eins er áberandi hvað fellur miklu
meiri mjólk til hjá þeim kollóttu
en hyrndu. Ef við veljum stíft fyrir
mjólkurlagni þá þurfum við að
mjólka þó nokkurn hluta af ánum.
Við erum þannig aldrei uppiskroppa
með að gefa lömbum sem eru svöng,
enda safnast miklar birgðir upp af
mjólk hjá okkur. Hlutur kollótta fjár-
ins hefur aukist verulega síðustu árin
og er það nú orðið yfirgnæfandi hluti
stofnsins.“
/smh
Heimsóknir á fjárbú í V-Húnavatnssýslu
Sauðadalsá á Vatnsnesi
Virðuleg forystuær með bjöllu í horni. myndir | smh
Þormóður segist búa vel að þeirri reynslu að hafa lært af foreldrum sínum,
sem hafi verið einstaklega lagin við að ná lömbum út.
Feðgarnir Þormóður og Heimir hafa nú haft hlutverkaskipti.