Bændablaðið - 29.03.2012, Qupperneq 28

28 Bændablaðið | fimmtudagur 29. mars 2012
Útigangshross – klakaklárar 2012
– Í umhleypingum og hrakviðrum frá áramótum
Lesendabás
Frá því fyrir áramót og fram undir
það síðasta hefur verið rysjótt tíðar-
far, umhleypingar. Það skiptust á
snjóar með jarðbönnum, frosti og
þíðum, aftur frosti, roki, hagléljum
og úrfelli stundum. Mér bárust eins
og oft áður ábendingar frá ýmsum
stöðum á landinu um hross, einnig
nautgripi, sem hímdu við hraklega
vist í skjólleysi á nauðbitnu landi,
lítið væri flutt til þeirra af fóðri,
jafnvel ekkert dögum saman.
Margir komu að máli við mig
um þetta, þar á meðal menn í ferða-
þjónustu, sem sögðust skammast sín
þegar þeir þyrftu að svara spurningum
útlendinga um hross sem stæðu skjól-
laus á blettum við veginn. Sums staðar
væru blettirnir upptroðið forarsvað.
Þokkaleg landkynning það! Mörgum
var þungt niðri fyrir og sögðu að seint
gengi að losna við þessa þjóðarsmán,
sem ill meðferð á dýrum væri. Ég
sagðist myndi koma kvörtunum þeirra
til ábyrgðaraðila eða eftirlitsaðila og
reyna að fylgja þeim eftir. Mér var sagt
að það þýddi lítið. Á sumum þessum
stöðum hefði þetta ástand verið óbreytt
lengi, jafnvel varað árum saman, þrátt
fyrir árlegar kvartanir. Því væri svarað
til af eftirlitsaðilunum, að málin ,,væru
í skoðun“, væru í ,,ferli“, stundum væri
sagt, að manni kæmi þetta ekkert við.
,,Það virðist gleymast að dýrin kveljast
á meðan beðið er,“ var sagt við mig.
Margir hika við að kæra, óttast að
nafnleynd verði ekki virt og það kosti
óþægindi, illyrði, vinslit, jafnvel lang-
varandi óvináttu.
Þrjú dæmi af mörgum um vonda
meðferð á útigangshrossum
Á einum staðnum voru tvær fylsugur.
Þær voru sagðar farnar að leggja af,
langt væri síðan til þeirra var flutt hey,
kannske ein rúlla um áramót. Ég hrökk
við, þegar ég heyrði þetta. Þetta var
rétt sunnan við Suðurengi á Selfossi,
þar sem ég bý. Ég hafði ekkert vitað
af þessu. Ég kannaði aðstæður á þeim
stöðum, sem mér var bent á og sann-
færðist um að ekki væri allt eins og
vera ætti.
Hryssurnar tvær og folöldin voru
svöng, þau eigruðu til mín, þegar ég
fór að girðingunni þeirra. Beit var
snauð, ekki merki um að hey hefði
verið flutt til þeirra nýlega, ekkert
skjól. Á öðrum stað í næsta hólfi
voru 10 hestar, sem ekki höfðu skjól
heldur. Beit var rýr. Menn höfðu fylgst
með þessum hrossum vikum saman
og sögðu að lítið hefði verið fóðrað.
Á þriðja staðnum niður með
Eyrarbakkavegi voru nær því hálft
hundrað hrossa, þ.á.m. hryssur með
folöldum. Flest voru þau hross farin
að leggja af, ekkert skjól var til staðar,
ekki voru för eftir vélar, sem flutt
hefðu hey til hrossanna nýlega en
plastdrasl af eldri rúllum var á girð-
ingum og troðið ofan í svaðið, landið
orðið bitið.
Eftir að reynt hafði verið án árangurs
að fá upplýsingar um eigendur og ná
sambandi við þá, var þess óskað, að ég
ræddi við útvarp og sjónvarp. Ég gerði
það. Það brá svo við, að á flestum
stöðum þar sem aðbúð og umhirða
var ekki í lagi varð þessi fregn til þess
að úr var bætt strax, samdægurs eða
daginn eftir. Hryssurnar og folöldin
voru fjarlægð og farið að flytja hey til
hrossanna í hinum hólfunum, ný för
voru eftir dráttarvél hjá síðast nefndu
girðingunni. Ekki hafa þó verið sett
upp skýli ennþá. Það ætti að gera strax.
Ekki er jarðklakinn til að hindra það.
Vonandi verða skjól komin næsta
haust.
Það ætti að banna útleigu á
skjóllausum hólfum til vetrarbeitar,
nema þar séu sett upp fullgild skýli eða
mat lagt á það, hvort náttúrleg skjól
séu nógu góð, áður en hross eru flutt
á svæðin. Vonandi eru úrbæturnar ekki
bara til að sýnast, heldur varanlegar.
Til þess þarf eftirfylgni en hún
gleymist því miður allt of oft.
Langflestir hestamenn fara vel með
hrossin
Það er ósanngjarnt og rangt að saka
alla hestamenn um illa meðferð á
hestum sínum eins og örlað hefur á
og að þeir tími ekki að gefa þeim hey.
Ég veit, að flestir hrossaeigendur og
hestamenn fara vel með sína gripi og
hafa aðbúðina óaðfinnanlega. Heiður
sé þeim. Hinir þurfa að bæta ráð sitt.
Það þarf að safna glóðum elds að höfð-
um þeirra fáu, sem spilla mannorði
annarra hestamanna og þjóðarinnar,
brjóta lög og reglur og fara illa með
skepnur og láta þá engan frið fá, uns
þeir hafa bætt ráð sitt. Þeir sem hafa
allt í lagi, þola skoðun, hvenær sem
er og þeirra sómi vex þegar staðfest
er að allt sé í lagi.
Það þarf að reyna að bæta og sam-
ræma vinnu eftirlitsaðilanna og snerpa
á framgöngu þeirra. Jafnvel þyrftu þeir
að skiptast á eftirlitssvæðum. Það
hefur reynst vel og kippir mönnum
frá kunningjum og vinum í hópi
þeirra sem þeir eiga að líta eftir. En
það er ekki bara vanfóðrun, sem er til
óþurftar, offóðrun er það líka. Nú þarf
sjónvarpið með aðstoð hestamanna að
sýna og benda á aðstæður, aðbúð og
umhirðu, þar sem allt er til sóma. Sýna
hvernig gera á.
Mikil viðbrögð við fréttum um
útigangshrossin
Ég hef fengið talsverð viðbrögð við
viðtölunum í útvarpi og sjónvarpi,
40-50 símtöl og tölvupósta. Ég gleðst
yfir áhuga manna. Nær því allir sam-
þykkja að þetta viðkvæma mál var
tekið upp með þessum hætti. Flestir
sjá að hjá okkur er ekki allt í nógu
góðu lagi. Ég fékk líka ábendingar um
ýmislegt sem bæta þarf og hef reynt að
koma þeim áfram. En menn hika við
að segja frá, eru hræddir um að nafn-
leynd verði ekki virt. Ég þekki þennan
ótta manna við að segja frá, ,,kæra“,
og reyni að létta mönnum það með því
að taka við ábendingum í trúnaði, þótt
ég sé hættur störfum og ætti að fara að
þagna að dómi sumra.
Ég er ekkert farinn að þreytast
og ekki hættur að bregðast við og
mun halda því áfram, ef leitað er til
mín í þessum efnum. ,,Kemur nóttin
næðisgóð nógu fljótt í gröfum,“ sagði
Stephan G. Það mun enginn fá að vera
í friði fyrir mér. Ég vona að menn
átti sig á því. Nú þurfa hestamenn
sjálfir að hafa fund, ræða málin, gera
ályktanir og áætlun um úrbætur strax,
skipa starfsnefndir í hverju héraði
sem reki slyðruorð af stéttinni, ekki
benda á aðra. Reka á eftir því að alls
staðar séu fullgild skjól, nóg fóður og
aldrei skorti vatn. Eftirlitsaðilar eru
máttlausir einir.
Ekki yfirdýralæknir lengur
Fréttamaður sem ég ræddi við 20.
mars um útigönguhross sagði að
ég hefði verið yfirdýralæknir til
margra ára. Það er rangt. Kannske
átti hann við það, að ég hefði verið
yfirdýralæknir fyrir mörgum árum.
Ég er titlaður yfirdýralæknir annað
kastið. Það er gert í gáttlæti af vinum
og kunningjum, í stríðni og sjálfsagt
í háði stundum. Ég læt mér á sama
standa um það. Ég hefi reynt að leið-
rétta þessa vitleysu mörgum sinnum.
Ég óska þess nú enn einu sinni að
menn láti af því að sæma mig þeim
titli. Ég sótti ekki um embætti yfir-
dýralæknis á sínum tíma, þegar ég
átti e.t.v. kost á því. Ég gegndi því
embætti í hálft ár fyrir 25 árum, að
beiðni Páls Agnars Pálssonar yfir-
dýralæknis í veikindum hans.
2. Ill vist hjá útigangshrossum
og nautum
Náttúrleg skjól
og manngerð skýli (kaplaskjól)
Víðar er illa farið með dýr árið 2012 en
í kringum Selfoss. Víðar en við hring-
veginn eru hross á útigangi, skjóllaus
eða skjóllítil og stöku sinnum einnig
fóðurlítil, einnig nautgripir, einkum
á Suðurlandi, þar sem úrkoma og
umhleypingar eru meiri en víðast
hvar annars staðar á landi hér. Oftast
fá skepnurnar þó nægilegt fóður.
Offóðrun er ekki góð, getur kostað
heilsuleysi hjá skepnum eins og hjá
fólki. Hvorki má vera of né van. Það
eiga búfjáreftirlitsmenn að þekkja og
ráðunautarnir. Þeir meta aðstæður og
gefa eigendum góð ráð. Algengast
er að vanti skjól gegn öllum áttum
í illviðrum (kaplaskjól) og stundum
vantar nægan aðgang að góðu vatni.
Nautgripir af íslensku kyni þola verr
kulda og hrakviðri en hross og sum
holdanautakyn. Náttúrleg skjól eru
sums staðar fullnægjandi og ágæt, en
einnig mjög víða ófullkomin. Það þarf
að skilgreina, hvað teljast fullnægjandi
skjól. Manngerð skýli vantar mjög
víða, þar sem ekki eru náttúrleg skjól.
Til eru teikningar af slíkum
skjólum hjá Bændasamtökunum og
víðar. Kynningu á slíkum skýlum og
hvatningu til að byggja þau er ábóta-
vant. Umgengni um skýli og hús, sem
notuð eru fyrir skepnur, er stundum
mjög slæm, en það nær samt engri átt
að réttlæta skjólleysi úti með því að
víða sé notað húsnæði hálft af skít og
án viðunandi loftræstingar. Það þarf
að bæta það sem er ófullkomið eða
ólíðandi í umhverfi dýranna, hvort
heldur er úti eða inni, en ekki vera að
réttlæta slæmt ástand með því að til sé
eitthvað enn verra.
Vinnubrögð eftirlitsaðila
ómarkviss
Ég þekki það frá því að ég var for-
maður Dýraverndarnefndar ríkisins
og vegna afskipta síðar af dýra-
verndarmálum, að eftirlitsaðilar eiga
erfitt með að koma fram úrbótum,
þegar þeir mæta ósamvinnuþýðum
mönnum, sem telja sig hafa meira
vit en aðrir og telja sig ekki þurfa að
fylgja lögum og reglum. Viðbrögðin
verða þá oft ómarkviss og fálmkennd
hjá eftirlitsmönnunum. Hver vísar á
annan. Ef ekki er farið nákvæmlega
eftir lögum og reglum frá upphafi
eins og vera þarf, getur mál tapast.
Allt fer í sama far, ef eftirfylgni
vantar.
Vinnubrögð, sem nú eru fordæmd,
voru kynnt nýlega í Þjóðmenningarhúsi
á Íslandi: Loðnar skýrslur eða engar,
óskýrt tal, ekkert hægt að staðhæfa,
engan hægt að sakfella, engan lærdóm
hægt af að draga, engar úrbætur vænt-
anlegar. Vinnubrögðin ónýta stundum
mál. Búfjáreftirlitsmenn fara árlega
um svæði sitt á útmánuðum. Sumir
þeirra telja sig ekki þurfa að sinna
eftirliti þess á milli. Það er rangt. Áður
var skoðað búfé og fóðurbirgðir haust
og vor. Það var óheppilegur sparnaður
að hætta haustskoðun, það bitnar á
dýrum. Búfjárftirlitsmenn ættu að
fylgjast með dýrum á sínu svæði allt
árið, m.a. með því að koma upp trún-
aðarmönnum. Þeir verða fyrstir manna
varir við ófullnægjandi umhirðu og
aðstæður og brot á dýraverndarlögum
og reglum. Þeir þurfa að átelja STRAX
með einurð en vinsemd það sem er
ólíðandi, leiðbeina í sama anda, gefa
stuttan frest, en skrifa alltaf skýrslur
um stöðu mála STRAX, ekki með
óskýrum orðum, ekki halda upplýs-
ingunum hjá sér í von um bata. Það
tefur úrbætur fyrir dýr, sem eiga rétt
á þeim tafarlaust.
Það er ekki von að Matvælastofnun,
hvað þá dómarar, geti tekið í taumana
ef skýrslur sem berast eru loðnar og
kveða ekki skýrt uppúr um illa með-
ferð dýra, vanfóðrun og vanhirðu.
Búfjáreftirlitsmönnum er líka rétt
og skylt að reka á eftir ábendingum
sínum til Matvælastofnunar, héraðs-
dýralæknis og hvaða dýralæknis ann-
ars, sem allir hafa svarið þess eið að
vernda dýrin og vera málsvarar þeirra,
og til búnaðarráðunauta, lögreglu eða
sveitarstjórna, ef þeim finnst seinlega
brugðist við. Dýrin á þeirra svæði eru
skjólstæðingar þeirra og eiga stundum
ekki annan að til bjargar frá hungri,
þorsta, meiðslum og annarri illri með-
ferð en búfjáreftirlitsmanninn.
Vilja vantar, öguð vinnubrögð og
myndugleika
Sjaldnast vantar lagaheimildir til
að koma á úrbótum. Oftar vantar
vilja, rétt og öguð, hiklaus vinnu-
brögð til hjálpar dýrunum og bein í
nefið á eftirlitsaðilum og dómurum.
Sveitarstjórnir, sem líka bera sína
ábyrgð, eru oft ráðvilltar, ef eftir-
litsaðilarnir bregðast. Málin taka allt
of langan tíma. Réttur eigenda til að
ráða yfir sínum dýrum og græða á
þeim er oft metinn hærri af dómurum
en réttur dýranna til fóðurs og vatns,
lífs og heilsu. Sektir eru lágar, jafnvel
felldar niður. Tugthús aldrei nefnd.
Það ætti að vera leyfisskylt til eins
árs í senn að hafa búfé og auðveldara
þyrfti að vera en nú að svipta þá leyf-
inu sem bregðast. Hinir, sem allt hafa
í lagi fái endurnýjun leyfis sjálfkrafa.
Látið fleiri en einn
eftirlitsaðila vita
Ég hvet alla, sem eru í aðstöðu til að
fylgjast með gripum á útigangi vegna
kunnugleika, vegna ferða um landið
o.þ.h. að láta fleiri en einn eftirlits-
aðila (búfjáreftirlitsmanna, ráðunauta,
héraðsdýralækni, sveitarstjórn, lög-
reglu...) vita og það helst skriflega
um illa meðferð á hrossum og eftir
atvikum öðrum dýrum, hvar sem þess
verður vart og fylgjast með því síðan,
hvort eitthvað er gert í málinu. Okkur
kemur þetta öllum við. Það er einmitt
það sem vantar, að vegfarendur og
nágrannar og kunnugir láti vita um illa
meðferð dýra hvar sem það er augljóst
eða grunur um slíkt. Aðhald almenn-
ings hefur vantað. Það skaðar ekki
þá sem hafa allt í lagi. Þeir hreinsast.
Ég veit, að margir hika við að segja
frá slíku undir nafni vegna ótta við
að lenda í óvinsældum, illyrðum og
jafnvel langvinnri óvináttu. Ég þekki
þetta af eigin reynslu og hef tekið
því vel, þegar menn leita til mín og
kynna áhyggjur sínar um velferð dýra
og ég reyni að koma þeim áleiðis til
réttra aðila. Vegna þess að stundum
er verið að koma illu orði á saklausa
menn með því að segja þá ranglega
dýraníðinga er nauðsynlegt að kanna
allar ábendingar vel og fá upplýst (í
trúnaði að sjálfsögðu) hverjir kæra.
Er þagað yfir upplýsingum og villt
um fyrir eftirliti?
Það er ekki gott, ef eftirlitsmenn,
nágrannar og sveitungar, jafnvel
lögregla, sýslumenn og dómarar,
stunda svarta samtryggingu, þegja
eða tala óskýrt um það, sem ekki er
nógu gott, vegna vináttu eða með-
aumkun með sökudólgum, villa um
fyrir þeim sem reyna að fylgja eftir
réttum reglum og leppa þá sem dæma
ber og dæmdir hafa verið. Dæmi um
þetta eru þekkt og slík fúlmennska
tefur það, að dýravernd sé virt alls
staðar. Þeir, sem bera rangar sakir
á saklausa, fá skömm í hattinn, en
skömm hinna, sem brjóta af sér gegn
dýrunum opinberast og þeir verða
knúðir til betri siða.
Sigurður Sigurðarson
dýralæknir,
Suðurengi 31, Selfossi
„Ég veit, að flestir hrossaeigendur og hestamenn fara
vel með sína gripi og hafa aðbúðina óaðfinnanlega.
Heiður sé þeim. Hinir þurfa að bæta ráð sitt. Það þarf
að safna glóðum elds að höfðum þeirra fáu, sem
spilla mannorði annarra hestamanna og þjóðarin-
nar, brjóta lög og reglur og fara illa með skepnur og
láta þá engan frið fá, uns þeir hafa bætt ráð sitt. Þeir
sem hafa allt í lagi, þola skoðun, hvenær sem er og
þeirra sómi vex þegar staðfest er að allt sé í lagi."